Read in: हिन्दी | English | বাংলা | ಕನ್ನಡ | മലയാളം
സ്നേഹം, സാഹോദര്യം, സമത്വം, നീതി, മാനവികത എന്നിവയുടെ സന്ദേശവുമായി രാജ്യത്തെ സംസ്ഥാനങ്ങളിലും കേന്ദ്ര ഭരണ പ്രദേശങ്ങളിലും ഉടനീളം നടത്തുന്ന യാത്രയാണ് ‘ധായ് അഖർ പ്രേം’ നാഷണൽ കൾച്ചറൽ ട്രൂപ്പ്. ഈ യാത്ര 2023 സെപ്റ്റംബർ 28 മുതൽ 2024 ജനുവരി 30 വരെ ഏകദേശം 22 സംസ്ഥാനങ്ങളിലെ ആളുകളുമായി സംവദിക്കും.ഈ ദേശീയ സാംസ്കാരിക ഘോഷയാത്രയുടെ ആദ്യ ഘട്ടം 2023 സെപ്റ്റംബർ 28 ന് ഭഗത് സിംഗിന്റെ ജന്മദിനമായ അൽവാറിൽ (രാജസ്ഥാൻ) തുടങ്ങി, മഹാത്മാഗാന്ധിയുടെ ജന്മദിനമായ 2023 ഒക്ടോബർ 02 ന് അൽവാറിൽ സമാപിച്ചു. അതേ ക്രമത്തിൽ, ഛത്തീസ്ഗഡ്, മധ്യപ്രദേശ്, ജാർഖണ്ഡ്, ഉത്തർപ്രദേശ് എന്നിവിടങ്ങളിൽ ഒക്ടോബർ 03 മുതൽ 06 വരെ ഒരു ദിവസത്തെ പദയാത്രയ്ക്ക് ശേഷം, മൂന്നാം ഘട്ട പദയാത്ര 2023 ഒക്ടോബർ 8 ന് ബിഹാറിൽ പട്നയിൽ ആരംഭിച്ചു.
07 ഒക്ടോബർ 2023, ശനിയാഴ്ച
2023 ഒക്ടോബർ 07 ന് ബീഹാറിലെ ധായ് അഖർ പ്രേം നാഷണൽ കൾച്ചറൽ ഗ്രൂപ്പിന്റെ ലോഞ്ചിംഗ് വേളയിൽ ഗാന്ധി മൈതാനിയിൽ സദസ്സിനെ അഭിസംബോധന ചെയ്തുകൊണ്ട് ഐപിടിഎയുടെ ദേശീയ എക്‌സിക്യൂട്ടീവ് പ്രസിഡന്റ് രാകേഷ് പറഞ്ഞു, ‘ഈ യാത്രയിലൂടെ, ബാപ്പുവിന്റെയും കബീറിന്റെയും ‘കാലടയാളങ്ങളും’ ‘രക്ഷാധികാരികളും’ ഞങ്ങൾ കണ്ടെത്തും. , റഹീം, റസ്ഖാൻ. ചിൻഹിലേക്ക് യാത്ര ചെയ്യുന്നു. ഈ യാത്രയിൽ ബാപ്പുവിന്റെ ചമ്പാരൻ സത്യാഗ്രഹത്തിന്റെ ചുവടുകൾ പിന്തുടരാനുള്ള ശ്രമമാണ് നടക്കുന്നത്, കാരണം രാജ്യം ചമ്പാരനെയും ഗാന്ധിയെയും തിരയുകയാണ്. ഭയത്തിന്റെ അന്തരീക്ഷം സൃഷ്‌ടിച്ച് അവരുടെ അജണ്ട നേടിയെടുക്കാനുള്ള നിർബന്ധത്തിനെതിരെ സ്നേഹത്തിന്റെയും സാഹോദര്യത്തിന്റെയും പ്രചാരണത്തിൽ, ഇൻഡിഗോ വളർത്തുന്ന ബ്രിട്ടീഷ് ത്രിമാന പാരമ്പര്യം തകർത്ത അതേ ഗാന്ധിയെയാണ് തേടുന്നത്. സൂര്യൻ അസ്തമിക്കാത്ത ആ സാമ്രാജ്യത്തെ തലകുനിപ്പിച്ചു.
ബീഹാർ സംസ്ഥാനത്തെ ‘ധായ് അഖർ പ്രേം’ പദയാത്ര ബങ്കിപൂർ ജംഗ്ഷനിൽ നിന്ന് (പട്ന ജംഗ്ഷൻ) ആരംഭിച്ചു. 1917 ഏപ്രിലിൽ ബാപ്പു ആദ്യമായി ബീഹാറിലെത്തി മുസഫർപൂർ വഴി ചമ്പാരനിൽ എത്തി. ചമ്പാരനിൽ തന്നെ അദ്ദേഹം സ്വാതന്ത്ര്യത്തിന്റെ പാത തുറന്നിരുന്നു. പട്ന ജംഗ്ഷനിൽ നിന്ന് ആരംഭിച്ച പദയാത്ര, ഭഗത് സിങ്ങിന്റെയും മഹാത്മാഗാന്ധിയുടെയും പ്രതിമകളിൽ പുഷ്പാർച്ചന നടത്തി, പട്ന യൂത്ത് ഹോസ്റ്റൽ വഴി ഭിഖാരി താക്കൂർ രംഗഭൂമിയിലെത്തി, അവിടെ വലിയ സാംസ്കാരിക പരിപാടികൾ അവതരിപ്പിച്ചു.മാർച്ചിൽ പങ്കെടുത്ത കാൽനടയാത്രക്കാർ ‘തു ഖുദ് കോ ബാദൽ, തോ സമനാ ബദ്‌ലേഗാ’ എന്ന് പാടിക്കൊണ്ട് നടന്നു. എല്ലാത്തിനുമുപരി, അവർ സ്നേഹത്തിന്റെ മുദ്രാവാക്യങ്ങൾ ഉയർത്തി.
പ്രശസ്ത ഡോക്ടർ ഡോ.സത്യജിത്ത്, പ്രഗീത്ഷീൽ റൈറ്റേഴ്‌സ് അസോസിയേഷന്റെ സുനിൽ സിംഗ്, ലോക് പരിഷത്ത് രൂപേഷ്, ബിഹാർ സംസ്ഥാന ജനറൽ സെക്രട്ടറി ഫിറോസ് അഷ്‌റഫ് ഖാൻ എന്നിവരും സാംസ്കാരിക സംവാദത്തിൽ സംസാരിച്ചു. ഛത്തീസ്ഗഡിൽ നിന്നുള്ള നാടോടി നാടക കലാകാരന്മാർ ഗമ്മത് നാടകം അവതരിപ്പിച്ചു. യുവ കാൽനടയാത്രക്കാർ കബീറിന്റെ വരികൾ അടിസ്ഥാനമാക്കി വൈകാരിക നൃത്തം അവതരിപ്പിച്ചു.
സ്നേഹത്തിന്റെയും സാഹോദര്യത്തിന്റെയും നീതിയുടെയും സമത്വത്തിന്റെയും മാനവികതയുടെയും സന്ദേശവുമായി ധായ് അഖർ പ്രേം പദയാത്ര അടുത്ത സ്റ്റോപ്പ് ജസൗലിപട്ടിയിൽ എത്തി. 2023 ഒക്ടോബർ 14-ന് മോത്തിഹാരി ഗാന്ധി മെമ്മോറിയൽ കോംപ്ലക്‌സിൽ നിരവധി ഗ്രാമങ്ങളിൽ നിന്നുള്ള ആളുകളെ കണ്ടുമുട്ടി ഒരു പൊതുയോഗം സംഘടിപ്പിച്ച് ഈ പദയാത്ര അടുത്ത ഏഴ് ദിവസത്തിനുള്ളിൽ സമാപിക്കും. “ധായ് അഖർ പ്രേം: നാഷണൽ കൾച്ചറൽ ഗ്രൂപ്പ്” എന്ന പേരിൽ ബീഹാറിൽ നിന്നുള്ള നാടക നടന്മാർ, എഴുത്തുകാർ, കവികൾ, അഭിനേതാക്കൾ, ഗായകർ, സാമൂഹിക പ്രവർത്തകർ എന്നിവർ മാർച്ചിൽ പങ്കെടുത്തു.പദയാത്രയ്ക്ക് കീഴിൽ, നാടകം, പാട്ട്, നൃത്തം, ജനപ്രിയ സംഭാഷണം എന്നിവയിലൂടെ പൗരന്മാരുമായി നേരിട്ട് ആശയവിനിമയം നടത്തി.
08 ഒക്ടോബർ 2023, ഞായർ
ഒക്ടോബർ എട്ടിന് മുസാഫർപൂരിലെ ലോക്‌നായക് ജയപ്രകാശ് നാരായൺ പാർക്കിലൂടെ ഛാതാ ചൗക്കിൽ നിർത്തി അവിടെ പുഷ്പാഞ്ജലി അർപ്പിക്കുമ്പോൾ ട്രൂപ്പിൽ ഉൾപ്പെട്ട നാടക കലാകാരന്മാർ പാട്ടുകൾ അവതരിപ്പിച്ചു. തുടർന്ന് കാൽനടയായി സംഘം ലംഗത് സിംഗ് കോളേജിലെത്തി. ഗാന്ധിസ്മാരക കിണർ , അവിടെ പുഷ്പാർച്ചന നടത്തി. ചമ്പാരനിലേക്ക് പോകുമ്പോൾ ഗാന്ധിജി താമസിച്ച സ്ഥലമാണിത്. ഗാന്ധിജി കുളിച്ചതും മറ്റും ഇവിടെയാണെന്നതാണ് ഈ കിണറിന്റെ പ്രാധാന്യം.
സ്നേഹം, സാഹോദര്യം, നീതി, സമത്വം, മാനവികത എന്നിവയുടെ സന്ദേശവുമായി ബീഹാറിലെ സാംസ്കാരിക സംഘം പ്രാദേശിക ജനങ്ങളുമായി ഇടപഴകുകയും അവരിൽ നിന്ന് പഠിച്ചും പാട്ടുകൾ പാടിയും കളിച്ചും മുന്നോട്ട് നീങ്ങി. കൂടെയുള്ള സഖാക്കൾ ഒരു ഗാനം ആലപിക്കുന്നു, അത് വളരെയധികം അഭിനന്ദനം അർഹിക്കുന്നു – “ധായ് അഖർ പ്രേം കെ പഠാനെ ഔർ പദാനെ ഹേ, ഹം ഭാരത് സേ നാരത് കാ കർണി ദാക്ക് ബന്നി കർണ ഹേ”. ബീഹാറിൽ നിന്നുള്ള സംഘത്തിൽ ഉൾപ്പെട്ട സഖാക്കൾ ഗാന്ധി, കബീർ, റൈദാസ്, അംബേദ്കർ, ഭഗത് സിംഗ്, സൂഫി, സന്യാസി കവികളുടെ സ്നേഹത്തിന്റെ പാരമ്പര്യം ജനങ്ങളിലെത്തിച്ചു. വഴിയിലുടനീളം ആളുകളുടെ സ്നേഹവും പിന്തുണയും സംഘത്തിന്റെ സഹയാത്രികർക്ക് ലഭിച്ചു. സ്നേഹത്തോടൊപ്പം അധ്വാനത്തിന്റെ പാട്ടുകളും പാടുക എന്നതായിരുന്നു ഈ യാത്രയുടെ ലക്ഷ്യം. സ്നേഹവും ആദരവും പ്രകടിപ്പിക്കാൻ പലയിടത്തും ആളുകളെ ഗംചകൾ കൊണ്ട് മൂടിയിരുന്നു. കബീറിന്റെ തുണികൊണ്ടുള്ള ബെഡ്ഷീറ്റും തൂവാലയുമാണ് ഞങ്ങളുടെ തൊഴിലാളികളുടെ ഐഡന്റിറ്റി. അദ്ധ്വാനത്തിൽ പോലും സ്നേഹത്തിന്റെ ബീജ ഘടകം മറഞ്ഞിരിക്കുന്നു. നമ്മുടെ നാടിന് പഴയ സാംസ്കാരിക സാമൂഹിക സ്വത്വമുണ്ട്, അത് ജനങ്ങളിലെത്തിക്കുക എന്നതായിരുന്നു ഈ കൂട്ടായ്മയുടെ ലക്ഷ്യം.
മുസാഫർപൂരിൽ നിന്ന് ആരംഭിച്ച സംഘം ജമാലബാദ് ആശ്രമത്തിൽ (മുസാഹരി ബ്ലോക്ക്) എത്തി, അവിടെ ‘ജയ് പ്രകാശ് പ്രഭാവതി മുസാഹരി പ്രവാസ് സ്വർണ്ണ ജയന്തി സംവാദ് പദയാത്ര’ സമാപിച്ചു. അവിടെ വെച്ച് കൂട്ടുകാർ അദ്ദേഹത്തെ കണ്ടുമുട്ടുകയും പരസ്പര സംഭാഷണത്തിലൂടെ തങ്ങളുടെ ലക്ഷ്യങ്ങൾ കൈമാറുകയും ചെയ്തു. ലോകനായക് ജയപ്രകാശ് ജിയുടെ യാത്രയുടെ സമാപനത്തോടനുബന്ധിച്ചാണ് ജമലാബാദിൽ ഈ സംഘം യോഗം ചേരുന്നത്, അതിനാൽ ഇത് ചരിത്രപരമായ അന്തരീക്ഷം സൃഷ്ടിക്കുകയാണെന്ന് ഐപിടിഎ ദേശീയ എക്‌സിക്യൂട്ടീവ് പ്രസിഡന്റ് രാകേഷ് പറഞ്ഞു. ഒരു യാത്രയുടെ അവസാനവും മറ്റൊന്നിന്റെ തുടക്കവും നമ്മുടെ പാരമ്പര്യത്തിന്റെയും സംസ്കാരത്തിന്റെയും ശൃംഖലയുമായി ബന്ധപ്പെട്ടിരിക്കുന്നുവെന്ന് നമ്മെ പഠിപ്പിക്കുന്ന ഒരു ബിന്ദുവാണ്, അത് ആ സംയോജിത സംസ്കാരത്തെ സജീവമായി നിലനിർത്തുക മാത്രമല്ല, അതിനെ കൂടുതൽ ശക്തമാക്കുകയും ചെയ്യുന്നു. ഇതൊരു തുടർച്ചയായ സ്നേഹപ്രവാഹമാണ്, അത് ഒരിക്കലും വറ്റില്ല, ഞങ്ങൾ അതിനെ വറ്റാൻ അനുവദിക്കുകയുമില്ല, കാരണം അതിന്റെ ഉണങ്ങൽ ഏതൊരു രാജ്യത്തിനും ആത്മഹത്യയായിരിക്കും. ഗ്രാമീണ തൊഴിലാളികൾ, കർഷകർ, സ്ത്രീകൾ തുടങ്ങിയവരുടെ സമരങ്ങളിലൂടെയും പാട്ടുകളിലൂടെയും സമത്വത്തിലും സമത്വത്തിലും സാഹോദര്യത്തിലും അധിഷ്ഠിതമായ ഒരു സമൂഹം കെട്ടിപ്പടുക്കുമെന്നതാണ് ഞങ്ങളുടെ ദൃഢനിശ്ചയം. ജനങ്ങളിൽ നിന്ന് പാഠം ഉൾക്കൊണ്ട് ഈ യാത്ര മുന്നോട്ട് കൊണ്ടുപോകും.
രണ്ടര മണിക്കൂറിന് ശേഷം സ്നേഹസന്ദേശവുമായി സാംസ്കാരിക പദയാത്ര കിഴക്കേ ചമ്പാരനിൽ എത്തി. 2023 ഒക്ടോബർ 08-ന് രാത്രി, സംഘം ജസൗലി പട്ടി ഗ്രാമത്തിന്റെ ഒരു ഭാഗം കടന്ന് കിഴക്കൻ ചമ്പാരനിലെ ജസൗലിപട്ടി ബ്ലോക്ക് കോട്വയിലെ നാഷണൽ മിഡിൽ സ്കൂളിൽ എത്തി, അവിടെ സംഘത്തിലെ ആളുകൾ രാത്രി വിശ്രമിച്ചു. അതിനുമുമ്പ്, ഗ്രാമത്തിലെ വലിയ ഗ്രൗണ്ടിൽ ഒരു സാംസ്കാരിക പരിപാടിയും നടന്നു. ഗ്രാമത്തിലെത്തിയ സംഘത്തിലെ സഹയാത്രികരെ ഗ്രാമവാസികൾ സ്വീകരിച്ചു. സംഘത്തെ വരവേൽക്കാൻ ആളുകൾ വീടുകളിൽ നിന്ന് ഇറങ്ങി വന്നു. പാട്ടിനും സംഗീതത്തിനുമൊപ്പം യാത്രയുടെ പ്രാധാന്യവും ഓരോ തിരിവിലും ജനങ്ങളോട് പറഞ്ഞുകൊണ്ടിരുന്നു.
പരിസ്ഥിതി മേഖലയിൽ പ്രവർത്തിക്കുന്ന ഗ്രാമവാസിയായ വിനയ് കുമാർ മുഴുവൻ ടീമിനെയും സ്വാഗതം ചെയ്യുക മാത്രമല്ല സ്കൂൾ പരിസരത്ത് നടക്കുന്ന രാത്രി പരിപാടിയിൽ പങ്കെടുക്കാൻ ആളുകളെ പ്രേരിപ്പിക്കുകയും ചെയ്തു. ഗ്രാമത്തിൽ കറങ്ങിനടന്ന സംഘം സ്കൂളിലെത്തി സാംസ്കാരിക പരിപാടി സംഘടിപ്പിച്ചു, അതിൽ ഗ്രാമവാസികൾ വൻതോതിൽ പങ്കെടുക്കാൻ എത്തിയിരുന്നു. കുട്ടികളും സ്ത്രീകളുമായിരുന്നു ഏറ്റവും വലിയ ജനക്കൂട്ടം. പാട്ട്, സംഗീതം, നാടകം, സംഭാഷണം തുടങ്ങിയ പരിപാടികൾ രണ്ടര മണിക്കൂർ തുടർന്നു. സഖാക്കൾക്കൊപ്പം സ്റ്റേജ് പ്രോഗ്രാമുകളുടെ ഭാഗമാകുന്ന കുട്ടികളുടെ പങ്കാളിത്തമായിരുന്നു ഏറ്റവും പ്രധാനം.
വിനയ് കുമാർ വേദിയിൽ നിന്ന് സ്വാഗതം ചെയ്ത് ഗ്രാമത്തിന്റെ ചരിത്രത്തെ കുറിച്ച് ജനങ്ങളെ അറിയിച്ചു. രാംശ്രേഷ്ഠ ബൈദ, സുനിൽ ദാസ്, ദിലീപ് താക്കൂർ, ഉപേന്ദ്ര കുമാർ, മങ്കേശ്വർ പാണ്ഡെ, ജുലും യാദവ് (പിഎസിഎസ് പ്രസിഡന്റ്), റാംജി റായ്, ഹരേന്ദ്ര കുമാർ, ഗ്രാമത്തിലെ ജിതേന്ദ്ര കുമാർ എന്നിവർ പരിപാടിയിൽ പ്രധാന പങ്കുവഹിച്ചു.
ലക്ഷ്മി പ്രസാദ് യാദവിന്റെ ഗാനാലാപനത്തോടെയാണ് സാംസ്കാരിക പരിപാടികൾ ആരംഭിച്ചത്. ‘ബധേ ചലോ ജവാൻ തും ബഡേ ചലോ’ എന്ന ഗാനം ഏറെ ശ്രദ്ധിക്കപ്പെട്ടിരുന്നു. അതിനുശേഷം ചന്ദ്രശേഖർ പഥക് ഭരദ്വാജ് രചിച്ച ‘കൈസെ ജബെംഗെ സജ്നിയ പഹാദ് തോഡെ ലാ, ഹംറ അംഗുലി സേ ഖുൻവാ കി ധർ ബഹേ ലാ’ എന്ന രണ്ടാമത്തെ ഗാനം അദ്ദേഹം അവതരിപ്പിച്ചു. അമർനാഥ് ഹാർമോണിയത്തിൽ അകമ്പടി സേവിക്കുകയായിരുന്നു. ഗ്രാമത്തിലെ കുട്ടികൾക്കൊപ്പം പാടി ശിവാനി ഗുപ്ത രണ്ടാമത്തെ ഗാനം അവതരിപ്പിച്ചു – ‘ഹം ഹേ ഇസ്കെ മാലിക്, ഹിന്ദുസ്ഥാൻ ഹമാരാ ഹേ’.രണ്ടാമത്തെ ഗാനം – ‘റെലിയ ബേൺ പിയ കോ ലിയേ ജായേ രേ, റെലിയ ബേൺ…’. കജാരിയ ‘കൈസേ ഖേലേ ജയ്ബൂ സാവൻ മേ കജാരിയ, ബദരിയ ഗിരി ഐൽ നന്ദി’ പാടി ശിവാനി ആളുകളെ മയക്കി.
ഇതിനുശേഷം ദേശീയ എക്‌സിക്യൂട്ടീവ് പ്രസിഡന്റ് രാകേഷ് ജനങ്ങളെ അഭിസംബോധന ചെയ്യവെ ഈ ഗ്രൂപ്പിന്റെ ലക്ഷ്യത്തെക്കുറിച്ച് സംസാരിച്ചു. ലോക ഭൂപടത്തിലെ വിപ്ലവ ഗ്രാമങ്ങളിൽ ഏറ്റവും ഉയർന്ന സ്ഥാനമാണ് ജസൗലി പട്ടിക്കെന്ന് അദ്ദേഹം പറഞ്ഞു.ഒരു സംഭവത്തിൽ, ചാർളി ചാപ്ലിനുമായുള്ള ഗാന്ധിജിയുടെ കൂടിക്കാഴ്ചയെക്കുറിച്ച് പരാമർശിക്കവേ, ഗാന്ധി ചാപ്ലിനോട് ചോദിച്ചു, ‘കലയുടെ അർത്ഥമെന്താണ്? പാട്ടിന്റെയും സംഗീതത്തിന്റെയും അർത്ഥമെന്താണ്?’ ചാപ്ലിൻ മറുപടി പറഞ്ഞു, ‘പാട്ടും സംഗീതവും, കവിത എന്നാൽ പൊതുജനത്തിനുള്ള പ്രണയലേഖനമാണ്. ഇതും സർക്കാരിനെതിരായ കുറ്റപത്രമാണ്.
അതിനു ശേഷം ഹിമാൻഷുവും സുഹൃത്തുക്കളും ചേർന്ന് ‘ഗംഗാ കി കസം, യമുനാ കി കസം, യേ താനാ-ബനാ ബദ്‌ലേഗാ, തു ഖുദ് കോ ബദ്‌ലേഗാ, ടാബ് തോ യേ സമനാ ബദ്‌ലേഗാ’ എന്ന ഗാനം അവതരിപ്പിച്ചു. അടുത്ത അവതരണമെന്ന നിലയിൽ, സഹസംഘം മനോജ് ഭായ് ആലപിച്ചു. കുട്ടികൾക്കു മുന്നിൽ കൈ ശുചീകരണം കാണിച്ചു, മന്ത്രവാദവും മറ്റും ഇല്ല, കൈകൾ ശുദ്ധി മാത്രമേ ഉള്ളൂ എന്ന സന്ദേശം ജനങ്ങൾക്ക് നൽകി. തുടർന്ന് കബീറിന്റെ ഈരടികൾ നൃത്തത്തിലൂടെ അവതരിപ്പിച്ചു. ഛത്തീസ്ഗഡിൽ നിന്നുള്ള നിസാർ അലിയും സുഹൃത്തുക്കളും ചേർന്ന് അവതരിപ്പിച്ച ‘ടോർച്ച് ബെച്ചയ്യ’ എന്ന നാടകാവതരണമായിരുന്നു അവസാന അവതരണം. ഛത്തീസ്ഗഡിലെ നാച്ച-ഗമ്മത് ശൈലിയിലായിരുന്നു ഇത്, അതിന്റെ പുതുമ കാരണം ഗ്രാമീണർക്ക് ഇത് വളരെ ഇഷ്ടപ്പെട്ടു.
09 ഒക്ടോബർ 2023, തിങ്കൾ
09 ന് രാവിലെ സംഘം ജസൗലി പട്ടി സെക്കൻഡറി സ്കൂളിൽ നിന്ന് ഗ്രാമത്തിലൂടെ കടന്നുപോയി. ഏകദേശം 10000 ജനസംഖ്യയുള്ള 09-10 കിലോമീറ്ററിൽ പരന്നുകിടക്കുന്ന വളരെ വലിയ ഗ്രാമമായതിനാൽ ജസൗലി പട്ടി ഗ്രാമം. 12 വാർഡുകളുള്ള ഇവിടെ എല്ലാ ജാതിയിൽപ്പെട്ടവരും താമസിക്കുന്നുണ്ട്. അവിടെ ഒരു മുസ്ലീം കുടുംബവും താമസിക്കുന്നുണ്ട്. ഗ്രാമത്തിലെ എല്ലാ ജനങ്ങൾക്കും ഇടയിൽ സഹകരണ മനോഭാവമുണ്ട്. ഇവിടെ വംശീയമോ മതപരമോ ആയ സംഘർഷങ്ങളില്ല. അടിസ്ഥാന സാമ്പത്തിക അടിത്തറ കൃഷിയാണ്, ആളുകൾ പുറത്ത് താമസിക്കുമ്പോഴും തൊഴിലിൽ ഏർപ്പെടുന്നു. ഗ്രൂപ്പിനെക്കുറിച്ച് ആളുകൾക്കിടയിൽ വലിയ ആവേശം ഉണ്ടായിരുന്നു. ചുറ്റും പറമ്പിൽ നെല്ലും ചോളവും ഈറ്റയും വളർന്നു നിൽക്കുന്നു. പച്ചക്കറി കൃഷിയും ഇവിടെ വൻതോതിൽ നടക്കുന്നുണ്ട്.
സംഘം രാവിലെ സ്കൂൾ വിട്ടപ്പോൾ നിസാർ അലി കൂട്ടുകാർക്കൊപ്പം ‘രാത്രി കഴിയുന്നത് വരെ ടോർച്ച് പിടിക്കണം’ എന്ന് പാടി പുറത്തിറങ്ങി. ഗ്രാമത്തിലെ കുട്ടികളും ഒപ്പം പാടുന്നുണ്ടായിരുന്നു. ദേശീയ എക്‌സിക്യുട്ടീവ് പ്രസിഡന്റ് രാകേഷും കൂട്ടുകാർക്കൊപ്പം നടക്കുകയായിരുന്നു. പ്രദേശവാസികളായ വിനയ് കുമാർ, സുനിൽകുമാർ ദാസ് എന്നിവരും മറ്റ് ഗ്രാമവാസികൾക്കൊപ്പം നടന്നുവരികയായിരുന്നു.
ചെറിയ ദൂരങ്ങളിൽ നിർത്തി, സംഘത്തിന്റെ കൂട്ടാളികൾ ഗ്രാമവാസികളുമായി സംഭാഷണം സ്ഥാപിക്കുകയും അവരെ ശ്രദ്ധിക്കുകയും അവരവരുടെ സ്വന്തം കഥകൾ പറയുകയും ചെയ്തു. ഗ്രൂപ്പിന്റെ പ്രാധാന്യത്തെക്കുറിച്ച് അവരെ അറിയിക്കുക മാത്രമല്ല, പ്രോഗ്രാം അവരിൽ ചെലുത്തിയ സ്വാധീനത്തെക്കുറിച്ച് അവരിൽ നിന്ന് കേൾക്കുകയും ചെയ്തു. ഗ്രാമം വളരെ വലുതായതിനാൽ വീടുകൾ വളരെ അകലെയാണ്. വയലുകളുടെയും പ്രധാന റോഡിന്റെയും വഴികളിലൂടെ സംഘം മുന്നോട്ട് നീങ്ങി.
ജസൗലിപട്ടിയുടെ മറ്റൊരു പ്രദേശത്ത് എത്തിയ സംഘം ഇരുമ്പ് പാലം കടന്ന് ജസൗലി പട്ടിയുടെ ഭാഗമായ പട്ടി എന്ന ഗ്രാമത്തിലെത്തി. ഇവിടെ നിന്ന് ബിഷുൻപൂർ നങ്കാറിലെ ആളുകളുമായി സംസാരിച്ചതിന് ശേഷം ഞങ്ങൾ 03 കിലോമീറ്റർ കൂടി നടന്ന് കോട്വയിലെ പട്ടി ബ്ലോക്കിലെ മഹാത്മാഗാന്ധി നാഷണൽ മിഡിൽ സ്കൂളിൽ എത്തി. ഇവിടെ വിദ്യാർത്ഥികൾക്കൊപ്പം ഒരു കൂട്ടം അധ്യാപകരും അവരുടെ പ്രധാനാധ്യാപകനും സംഘത്തെ സ്വാഗതം ചെയ്യാൻ നിൽപ്പുണ്ടായിരുന്നു.സ്‌കൂളിന്റെ അകത്തെ മുറ്റത്ത് സ്ഥിതി ചെയ്യുന്ന ഗാന്ധിജിയുടെ പ്രതിമയിൽ എല്ലാവരും ഹാരം അർപ്പിച്ചു. ഇവിടെ പ്രിൻസിപ്പൽ അശോക് സിംഗ്, അധ്യാപകരായ ജിതേന്ദ്ര കുമാർ, വിപിൻ ബിഹാരി പ്രസാദ് തുടങ്ങിയവർ അവരുടെ കൂട്ടുകാർക്കൊപ്പം ഗുൽമോഹർ, അമൽതാസ് എന്നിവയുടെ തൈകൾ നട്ടു. വിദ്യാർത്ഥികളുമായി സംവദിക്കുമ്പോൾ, ഗ്രൂപ്പിന്റെ ലക്ഷ്യത്തെക്കുറിച്ച് അവരെ അറിയിച്ചു. സ്‌കൂളിന് സമീപം സംഗീത പരിപാടി നടന്നു.
ഇവിടെനിന്ന് പുറപ്പെട്ടതിന് ശേഷം പ്രദേശവാസിയായ ധ്രുവ് നാരായണന്റെ വീട്ടിൽ പ്രഭാതഭക്ഷണം കഴിച്ചു. അവിടെ നിന്ന് ലോംരാജ് സിങ്ങിന്റെ പ്രതിമയിൽ ഹാരമണിയിച്ച ശേഷം കുടുംബാംഗമായ രഘുനാഥ് സിങ്ങിന്റെ വീട്ടിലെത്തി സ്നേഹത്തിന്റെയും അധ്വാനത്തിന്റെയും പ്രതീകമായ ഗംചയും ബാഗും സമ്മാനിച്ചു. ഏകദേശം 85 വയസ്സുള്ള രഘുനാഥ് സിംഗ് വികാരാധീനനായി. നിങ്ങളെല്ലാവരും ചെയ്യുന്നതെന്തും ഇവിടുത്തെ കർഷകർ നടത്തിയ സമരങ്ങളെ മാനിക്കുന്നതാണെന്നും അദ്ദേഹം പറഞ്ഞു. ഈ ഗ്രാമത്തിന് നിങ്ങൾ നൽകിയ ബഹുമാനത്തിന് ഞങ്ങൾ നിങ്ങളോട് നന്ദിയുള്ളവരാണ്. അവന്റെ കണ്ണുകൾ നിറഞ്ഞൊഴുകി.
അവിടെ നിന്ന് സംഘം സിർസിയ ഗ്രാമത്തിലെത്തി, അവിടെ തലവൻ ജിതേന്ദ്ര പ്രസാദ് യാദവ് ഗ്രാമവാസികളോടൊപ്പം സംഘത്തെ സ്വീകരിച്ചു. സംഘം 12 മണിക്ക് ആ ഗ്രാമത്തിൽ എത്തി, 12:30 ന് സാംസ്കാരിക പരിപാടി ആരംഭിച്ചു. അവിടെ സ്ക്വയറിൽ ധാരാളം ആളുകൾ തടിച്ചുകൂടി. ലക്ഷ്മി പ്രസാദ് യാദവിന്റെ ജവാൻ തും ബധേ ചലോ എന്ന ഗാനത്തോടെയാണ് പരിപാടി ആരംഭിച്ചത്. അതിനുശേഷം, രാജേന്ദ്ര ജി ആദ്യം പാടിയത് ‘ലെഹ്‌ലി ദേശ്വാ കേ അജാദിയാ ബാപ്പു ഖാദിയാ പഹിൻ കേ നാ…’, അതിനുശേഷം ‘തോഹർ ഹീരാ ഹേരാ ഗെയ്ൽ കാപ്‌കെ മേ’, കബീറിന്റെ പാട്ടുകൾ പാരായണം ചെയ്യുകയും ചെയ്തു.
മോത്തിഹാരി ലക്ചറർ ഹരിശ്ചന്ദ്ര ചൗധരി ജനങ്ങളെ അഭിസംബോധന ചെയ്തു. ചമ്പാരൻ പ്രസ്ഥാനത്തെക്കുറിച്ച് ചൗധരി ജി സുപ്രധാന പുസ്തകങ്ങൾ എഴുതിയിട്ടുണ്ട് എന്നത് ശ്രദ്ധേയമാണ്. ഭക്ഷണം കഴിച്ച് എല്ലാവരും വഴിയിൽ വെച്ച് പരസ്പരം കണ്ടു കോട്വ മാർക്കറ്റിൽ എത്തി. സന്നിഹിതരോട് സംവദിച്ചുകൊണ്ട് പാട്ടുകളും സംഗീതവും അവതരിപ്പിച്ചു. ഇതിൽ ഹിമാൻഷു കുമാർ, സഞ്ജയ്, ശിവാനി ഗുപ്ത, തന്നുകുമാരി, അഭിഷേക് കുമാർ, മായാകുമാരി, പൂജാകുമാരി, സുബോധ് കുമാർ, രാഹുൽ കുമാർ തുടങ്ങിയവർ ഗാനങ്ങൾ അവതരിപ്പിച്ചു.
അവിടെ നിന്ന് രാത്രി 08 മണിയോടെ സംഘം ഝഖ്ര ബാലുവ ഗ്രാമത്തിലെത്തി, അവിടെ പ്രാദേശിക സുഹൃത്ത് ജോഗി മാഞ്ചി മറ്റ് ഗ്രാമീണർക്കൊപ്പം സംഘത്തെ സ്വാഗതം ചെയ്തു. ജോഗി മാഞ്ചിയെ കബീർ ഗാംച അണിയിച്ചാണ് ആദരിച്ചത്. 8:30 മുതൽ പാട്ടുകൾ, സംഗീതം, നാടകം എന്നിവയും ഗ്രാമീണരുമായി സംവാദവും അവതരിപ്പിച്ചു. അതിൽ രാജേന്ദ്ര പ്രസാദ് റായിയും ലക്ഷ്മി പ്രസാദ് യാദവും സുഹൃത്തുക്കളും ഉൾപ്പെടുന്നു. ഈ ഗ്രാമം തൊഴിലാളികളുടെ ഗ്രാമമായിരുന്നു, എന്നാൽ രാത്രി പരിപാടിയിലെ അദ്ദേഹത്തിന്റെ സാന്നിധ്യം വളരെ പ്രോത്സാഹജനകമായിരുന്നു. ഗ്രാമത്തിലെ സ്ത്രീകളും കുട്ടികളും യുവാക്കളും 03 മണിക്കൂർ പ്രോഗ്രാമുമായി ബന്ധപ്പെട്ടു, ഗ്രൂപ്പിനെക്കുറിച്ചുള്ള വിവരങ്ങൾ എടുക്കുന്നതിനിടയിൽ, സ്നേഹത്തിന്റെയും സമത്വത്തിന്റെയും സമൂഹത്തിൽ അവർ വിശ്വാസം പ്രകടിപ്പിച്ചു. ഈ ഗ്രാമത്തിൽ രാത്രി താമസം നടന്നു.
2023 ഒക്ടോബർ 10, ചൊവ്വാഴ്ച
ഒക്ടോബർ 9-ന് രാത്രി സംഘം തങ്ങിയ ഝഖ്ര ബലുവയിൽ ഝഖ്ര സ്ട്രിപ്പ് ഉണ്ട്. രാവിലെ 9.30ന് ഝഖ്‌റ ബാലുവയിൽ നിന്ന് സംഘം ഗ്രാമപര്യടനത്തിനായി പുറപ്പെട്ടു. “ഗംഗാ കി കസം യമുനാ കി കസം” തുടങ്ങിയ ഗാനങ്ങൾ ആലപിച്ച സംഘം 10.15 ഓടെ ജാഖ്‌റ ചൗക്കിൽ നിർത്തി ആളുകളെ ബന്ധപ്പെട്ടു. തുടർന്ന് നാഷണൽ ഹയർ മിഡിൽ സ്കൂൾ ജഖ്‌റ സർവ ശിക്ഷാ അഭിയാന്റെ കെട്ടിടത്തിൽ കുട്ടികളെ കണ്ടു. 500 കുട്ടികൾ അവിടെ പഠിക്കുന്നു. സതേന്ദ്ര കുമാർ ഒരു അധ്യാപകനാണ്, ചതുർഭുജ് ബൈത പ്രധാനാധ്യാപകനാണ്, അദ്ദേഹത്തോട് സംസാരിച്ചു. ഇന്നും ദാരിദ്ര്യം ഏറെയുണ്ടെന്ന് അദ്ദേഹം പറഞ്ഞു. അവർക്ക് ഭൂമിയില്ല, കുളിമുറി പോലുമില്ല. ജനങ്ങൾ ഇപ്പോഴും ഒരുപാട് കഷ്ടപ്പെടുന്നു.
അവിടെ നിന്ന് കാൽനടയാത്രക്കാർ സൂര്യാപുരിലെത്തി. ഇതും വളരെ ദരിദ്രമായ ഒരു കുഗ്രാമമാണ്. ഇവിടെയുള്ളവരുമായി സംസാരിച്ചു. അതിനുശേഷം സൂര്യാപൂർ അംബേദ്കർ തോലയിലെത്തി ജനങ്ങളെ കണ്ടു. രാവിലെ 11.00 മണിയോടെ ഗവൺമെന്റ് മിഡിൽ സ്കൂൾ സൂര്യാപൂർ പിപ്ര കോത്തി ബ്ലോക്കിലെത്തി അവിടെയുള്ള അധ്യാപകരുമായും വിദ്യാർത്ഥികളുമായും സംസാരിച്ചു. സംഘത്തോടൊപ്പമുണ്ടായിരുന്ന സഹയാത്രികർ അദ്ദേഹത്തിന് ചില പാട്ടുകൾ പാടി. ഗ്രൂപ്പിന്റെ ലക്ഷ്യം അധ്യാപകരോടും പ്രിൻസിപ്പലിനോടും വിദ്യാർഥികളോടും വിശദീകരിച്ചു. പ്രമോദ് സിംഗ് ആണ് ഈ സ്കൂളിലെ പ്രധാനാധ്യാപകൻ. 550 വിദ്യാർഥികളാണ് സ്കൂളിൽ പഠിക്കുന്നത്. അധ്യാപകരുടെ എണ്ണം 13 ആണ്. വിനോദ് റാം സ്റ്റീഫൻ അധ്യാപകനാണ്. സംഭാഷണത്തിനിടയിൽ, സമത്വത്തിലും സമത്വത്തിലും അധിഷ്ഠിതമായ ഒരു സമൂഹം സൃഷ്ടിക്കുക എന്നതാണ് ഗ്രൂപ്പിന്റെ ലക്ഷ്യമെന്ന് അദ്ദേഹത്തോട് പറഞ്ഞു. ബാബാസാഹേബ് അംബേദ്കർ, ജോതിബാ ഫൂലെ, ഗാന്ധിജി, ഭഗത് സിംഗ് തുടങ്ങിയ മഹാന്മാരുടെ ചിന്തകൾ വഹിച്ചുകൊണ്ടാണ് നമ്മൾ ഗ്രാമങ്ങൾതോറും സഞ്ചരിക്കുന്നത്. സാമൂഹിക നവീകരണത്തിന് വിദ്യാഭ്യാസത്തിന്റെ ആവശ്യകത ബാബാ സാഹിബ് കാണിച്ചുതന്നിട്ടുണ്ട്, അത് മുന്നോട്ട് കൊണ്ടുപോകേണ്ടതുണ്ട്. അസമത്വത്തിന്റെ സംസ്‌കാരം നീക്കം ചെയ്യണം. സമത്വത്തിലധിഷ്ഠിതമായ സംസ്‌കാരം കൊണ്ടുവരണം. അദ്ധ്യാപകനായ വിനോദ് റാം സ്റ്റീഫൻ പറഞ്ഞു, ‘ഈ പ്രദേശം അങ്ങേയറ്റം പിന്നാക്കം നിൽക്കുന്ന ദളിതരുടെതാണ്. ഒരു കൂട്ടം മുസാഹറിലാണ് ഞാൻ പഠിച്ചിരുന്നത്, അക്കാലത്ത് നാമമാത്രമായ വിദ്യാഭ്യാസം പോലും ഇല്ലായിരുന്നു. എങ്ങനെ സംസാരിക്കണമെന്ന് അറിയില്ലായിരുന്നു. അവിടെ എല്ലാവരും ചേർന്ന് വിദ്യാഭ്യാസം വർദ്ധിപ്പിക്കാൻ ശ്രമിച്ചു. ഇന്ന് നമുക്ക് കുറച്ച് പുരോഗതി ഉണ്ടായിട്ടുണ്ട്.
പിന്നീട് സംഘം ജീവധാരയിലെത്തി. ഈ റൂട്ടിൽ കുറച്ച് ഗ്രാമങ്ങളുണ്ട്. ഒരു ഗ്രാമം മൂന്ന്-നാല് കിലോമീറ്ററിൽ പരന്നുകിടക്കുന്നു. ഉച്ചയ്ക്ക് ജീവധാരയിലെ പ്രധാന റോഡിനോട് ചേർന്നുള്ള കവലയിൽ സംഘത്തിന്റെ സുഹൃത്തുക്കൾ പരിപാടി അവതരിപ്പിച്ചു. ‘ധായ് അക്ഷര് പ്രേം കേ ഹം ജാന്തേ ഹേ, ഭൂൽതാ മേ ഏകതാ പെഹ്ചന്തേ ഹേ’ എന്ന ഗാനത്തിന് ശേഷം, അടുത്ത അവതരണം – ‘ഗംഗാ കി കസം, യമുനാ കി കസം, യേ താനാ-ബാനാ ബദ്‌ലേഗാ, തു ഖുദ് കോ ബദ്‌ലേഗാ, ടാബ് തോ യേ ജമാന ബദ്‌ലേഗാ’.
വിവിധ സംസ്ഥാനങ്ങളിലെ ജില്ലകളിൽ നിന്നുള്ള സുഹൃത്തുക്കളും വിവിധ സംഘടനകളും ഈ യാത്രയിൽ പങ്കെടുത്തിട്ടുണ്ട്. തന്റെ വീക്ഷണങ്ങൾ അവതരിപ്പിക്കുമ്പോൾ, ജാർഖണ്ഡ് പ്രസ് വൈസ് പ്രസിഡന്റ് പങ്കജ് ശ്രീവാസ്തവ, ഗാന്ധിജി ചമ്പാരനിൽ എത്തിയതിന്റെ കഥ ചിട്ടയായ രീതിയിൽ സന്നിഹിതരായ ആളുകൾക്ക് മുന്നിൽ അവതരിപ്പിച്ചു. ഇവിടെ നടന്ന പരിപാടിയിൽ റിതേഷും ഹിമാൻഷുവും സംഘത്തിലെ മറ്റ് കൂട്ടാളികളും ചേർന്നാണ് അവസാനമായി ആലപിച്ച ഗാനം- ‘ജീവിച്ചിരുന്നെങ്കിൽ ജീവിതവിജയത്തിൽ വിശ്വസിക്കൂ, സ്വർഗ്ഗമുണ്ടെങ്കിൽ അതിനെ നിലത്തിറക്കൂ’. അവസാനം റിതേഷ് നന്ദി പറഞ്ഞു. അതിനുശേഷം ജീവധാര മലൈ തോലയുടെ തലവനായ പാസ്വാൻ ജിയുടെ വീട്ടിൽ സംഘത്തിലെ ആളുകൾ ഭക്ഷണം കഴിച്ചു.
അവിടെനിന്ന് സാംസ്കാരിക സംഘം ചന്ദ്രഹിയയിലേക്ക് പുറപ്പെട്ടു. അവിടെ ചെന്ന് സംഘത്തിന്റെ സുഹൃത്തുക്കൾ ഗാന്ധിസ്മാരകം കാണുകയും അവിടെയുണ്ടായിരുന്നവരുമായി സംവദിക്കുകയും ചെയ്തു. അതിനുശേഷം അവിടെ നിന്ന് സേലംപൂരിലെത്തി ഗ്രാമവാസികളെ കണ്ട് സംഘത്തിന്റെ ലക്ഷ്യത്തെക്കുറിച്ച് പറഞ്ഞു. രാജ്യത്തിന്റെ ഐക്യത്തിനും അഖണ്ഡതയ്ക്കും സ്നേഹത്തിനും വിശ്വാസത്തിനും ഇത്തരമൊരു സംഘം വളരെ പ്രധാനമാണെന്ന് സേലംപൂരിലെ മുകേഷ് ജി പറഞ്ഞു. ഞങ്ങൾ ഗ്രാമീണർ നിങ്ങളുടെ യാത്രയെ പിന്തുണയ്ക്കുക മാത്രമല്ല, നിങ്ങളുടെ പ്രവർത്തനത്തെ അഭിനന്ദിക്കുകയും ചെയ്യുന്നു.
അവിടെ നിന്ന് രാത്രി വിശ്രമത്തിനായി ശങ്കര് സരയ്യ ദിവ്യജ്യോതി പബ്ലിക് സ്കൂളിലെത്തി. ഈ സ്കൂളിൽ സംഘത്തിന് ഭക്ഷണവും താമസ സൗകര്യവും ഒരുക്കിയിരുന്നു. വിദ്യാർഥികളും നാട്ടുകാരും വൻതോതിൽ എത്തിയിരുന്നു. ലക്ഷ്മി പ്രസാദ് യാദവിന്റെ ‘ബധേ ചലോ, ജവാൻ തും ബധേ ചലോ’ എന്ന ഗാനത്തോടെയാണ് സാംസ്കാരിക സംഘം അവതരിപ്പിച്ച പരിപാടി ആരംഭിച്ചത്. അതിനുശേഷം അദ്ദേഹം ‘കൈസെ ജയ്‌ബൈഗെ സജ്ഞിയ പഹാദ് തോഡെ ലാ’ അവതരിപ്പിച്ചു. അവിടെയുണ്ടായിരുന്ന പ്രേക്ഷകർക്ക് ഈ ഗാനങ്ങൾ ഏറെ ഇഷ്ടപ്പെട്ടു.ഇതിനുശേഷം രാജേന്ദ്ര പ്രസാദ് പാടി, ‘ലിഹ്ലേ ദേശ്വാ കേ അജ്ദിയാ, ഖാദിയാ പഹിൻ കേ ജി’. അദ്ദേഹത്തിന്റെ രണ്ടാമത്തെ അവതരണം, ‘ഹമാര ഹീരാ ഹീരാ ഗെയിൽ കച്രെ മേ’ ആയിരുന്നു. ഈ ഗാനങ്ങളും പ്രേക്ഷകർ ഏറെ ശ്രദ്ധിക്കപ്പെട്ടു.
സംഘത്തിലെ എല്ലാ സുഹൃത്തുക്കളെയും രഞ്ജിത് ഗിരിയും സ്കൂൾ മാനേജർ രാംപുകർ ജിയും വളരെ സ്നേഹത്തോടെ സ്വാഗതം ചെയ്തു. രഞ്ജിത് ഗിരി ഒരു സാമൂഹിക പ്രവർത്തകനാണ്. അദ്ദേഹത്തിന്റെ സാന്നിധ്യവും സംഭാവനകളും ശ്രദ്ധേയമായിരുന്നു. സാംസ്കാരിക ജാഥയുടെ പ്രാധാന്യത്തിലേക്ക് വെളിച്ചം വീശിക്കൊണ്ട്, ഇന്ന് ലോകത്ത് അക്രമങ്ങൾ വർധിച്ചുവരുമ്പോൾ, ഈ സ്നേഹത്തിന്റെ പ്രചരണവും ഗ്രാമങ്ങൾതോറും സഞ്ചരിച്ച് ആളുകളെ ഉണർത്താനുള്ള ചൈതന്യവും അവരിൽ നിന്ന് പഠിക്കാനുള്ള ആഗ്രഹവും വളരെ പ്രധാനമാണെന്ന് റമ്പുകർ ജി പറഞ്ഞു. പ്രധാനപ്പെട്ട. ഇന്ന് സമൂഹത്തിൽ സാഹോദര്യത്തിന് വേണ്ടിയുള്ള ഇത്തരം കൃതികളുടെ ആവശ്യം ശക്തമാണ്.
ഹിമാൻഷു കുമാറും സുഹൃത്തുക്കളും വീണ്ടും ഒരു ഗാനം അവതരിപ്പിച്ചു, ‘ഗംഗാ കി കസം, യമുനാ കി കസം, യേ തന-ബനാ ബദ്‌ലേഗാ’. നിങ്ങൾ സ്വയം മാറുക, അപ്പോൾ ഈ ലോകം മാറും.’ ഛത്തീസ്ഗഡിൽ നിന്നുള്ള സഹപ്രവർത്തകരായ നിസാർ അലിയും സഹപ്രവർത്തകരും അവതരിപ്പിച്ച ‘ധായ് അഖർ പ്രേം’ എന്ന നാടകമായിരുന്നു അടുത്ത അവതരണം. നിസാർ അലി തന്റെ സുഹൃത്തുക്കളോടൊപ്പം ഛത്തീസ്ഗഡിൽ നിന്ന് വന്ന് ബീഹാറിലെ ഈ സംഘത്തോടൊപ്പം തുടർച്ചയായി പര്യടനം നടത്തുന്നു. അദ്ദേഹത്തിന്റെ നാച-ഗമ്മത് ശൈലിയിലുള്ള നാടകം കുട്ടികൾക്ക് ഏറെ ഇഷ്ടപ്പെട്ടു. കബീർ, റഹീം, ആദം ഗോണ്ട്വി എന്നിവരുടെ രചനകളും ഈ നാടകത്തിൽ ഉൾപ്പെടുത്തിയിട്ടുണ്ട്. കൂടാതെ, ഭഗത് സിംഗ്, മഹാത്മാഗാന്ധി, ബാബാസാഹേബ് അംബേദ്കർ തുടങ്ങിയവരുടെ പ്രസ്താവനകൾ ഉദ്ധരിച്ചുകൊണ്ട് ഇത് വളരെ അറിവുകൾ നൽകി. പരിപാടിയുടെ അവസാനം ഹിമാൻഷുവും കൂട്ടുകാരും അവതരിപ്പിച്ചത് ‘ജീവിച്ചിരിക്കുകയാണെങ്കിൽ ജീവിതവിജയത്തിൽ വിശ്വസിക്കൂ, സ്വർഗമുണ്ടെങ്കിൽ മണ്ണിലേക്കിറക്കൂ’. റിതേഷ് നന്ദിയും പറഞ്ഞു.
2023 ഒക്ടോബർ 11, ബുധനാഴ്ച
ശങ്കര് സരയ്യയിലെ രാത്രി വിശ്രമത്തിനുശേഷം രാവിലെ 6 മണിക്ക് ദിവ്യജ്യോതി പബ്ലിക് സ്കൂളിൽ നിന്നും യാത്രയ്ക്കായി സംഘം പുറപ്പെട്ടു. കൂടെയുള്ളവർ പാട്ടുപാടി യാത്ര തുടങ്ങി. ഹാർദിയാൻ ഗ്രാമത്തിലെ രഞ്ജിത് ഗിരിയും ഗിരീന്ദർ മോഹൻ താക്കൂറും സംഘത്തോടൊപ്പം മുന്നോട്ട് നടക്കുകയായിരുന്നു. ഏകദേശം ഏഴരയോടെയാണ് സംഘം ടികൈറ്റി ഗ്രാമത്തിലെത്തിയത്. ഗോപാൽ ചൗക്ക് മധോപൂരിൽ എത്തിയ ശേഷം സംഘത്തിന്റെ കൂട്ടുകാർ നാട്ടുകാരുമായി കൂടിക്കാഴ്ച നടത്തി. ജനങ്ങളിലേക്ക് സ്നേഹം പകരാൻ ഈ ഗ്രൂപ്പിനൊപ്പം ഞങ്ങൾ ഗ്രാമങ്ങൾതോറും കറങ്ങുകയാണെന്നും റിതേഷ് പറഞ്ഞു. വെറുപ്പ് നിറഞ്ഞ ഒരു സമൂഹത്തിൽ സ്നേഹവും സമത്വവും എങ്ങനെ സ്ഥാപിക്കാമെന്ന് പറയുകയാണ് ഈ കൂട്ടായ്മയുടെ ലക്ഷ്യം.
അതിനു ശേഷം സംഘത്തെ കുറിച്ചുള്ള വിവരങ്ങൾ നൽകുന്നതിനിടയിൽ സുഹൃത്ത് നിസാർ അലി ഒരു പാട്ട് പാടി, ‘നമ്മുടെ വിശപ്പിന് വഴികളിൽ ലേലം ചെയ്യാനാകില്ല, അങ്ങനെയൊരു പ്രഭാതം ഇവിടെ വരാൻ ഞങ്ങളുടെ പരിശ്രമമാണ്’ എന്ന ഗാനം കേട്ട് ജനക്കൂട്ടം. ഗോപാൽ ചൗക്കിൽ ഒത്തുകൂടി. ‘ബാറ്റ്‌മാർമാരുടെ ഗൂഢാലോചനയിൽ ഒരിക്കലും നമ്മുടെ സ്വന്തമായത് തകർന്നിട്ടില്ല’ എന്ന വരികൾക്ക് ആളുകൾ നൃത്തം ചെയ്തു. ‘രാജ്യത്ത് ഗ്രാമംതോറും കറങ്ങിനടക്കുന്ന ലക്ഷ്യങ്ങളും സ്വപ്‌നങ്ങളുമായി എല്ലാ സുഹൃത്തുക്കളും ചേർന്ന് പ്രവർത്തിക്കുന്ന ഈ സംഘം ഗ്രാമംതോറും അവർക്കൊപ്പമുണ്ടെന്ന് രഞ്ജിത് ഗിരി പ്രസ്താവനയിൽ പറഞ്ഞു. ആളുകൾ ഒന്നിച്ച് അവരുടെ ശക്തിയായി മാറും. നമ്മൾ സ്നേഹത്തോടെ ജീവിക്കുകയും വിദ്യാഭ്യാസം നേടുകയും സംഘടിതമാവുകയും സമത്വത്തിൽ അധിഷ്ഠിതമായ ഒരു പുതിയ ലോകത്തിനായി പോരാടുകയും ചെയ്യും.
‘ഗംഗാ കി കസം, യമുനാ കി കസം, യേ താനാ ബനാ ബദ്‌ലേഗാ, തു ഖുദ് കോ ബദ്‌ലേഗാ, ടാബ് തോ യേ സമനാ ബദ്‌ലേഗാ.’, ഈ ഗാനത്തിന് പുറമെ ഹിമാൻഷുവും സുഹൃത്തുക്കളും മറ്റൊരു ഗാനവും അവതരിപ്പിച്ചു – ‘ധായ് അഖർ പ്രേം കേ വായനയും പഠിപ്പിക്കലും’ ഇന്ത്യയിൽനിന്ന് വിദ്വേഷത്തിന്റെ എല്ലാ കറകളും നീക്കാൻ ഞങ്ങൾ വന്നിരിക്കുന്നു.’ ഗാനങ്ങളുടെ അവതരണത്തിനുശേഷം അവിടെയുണ്ടായിരുന്ന ഗ്രാമീണരും സാമ്പത്തികസഹായം നൽകി. വിജയ് ഷാ, ഉവാസ് റാം രഞ്ജിത് ഗിരി, ഗിരീന്ദർ താക്കൂർ എന്നിവർ സംഘത്തോടൊപ്പം തുടർച്ചയായി നടന്നു. ഈ ആളുകളുടെ സഹകരണം പ്രശംസനീയമായിരുന്നു.
ഗോപാൽ ചൗക്കിലെ കടകൾ 7.30 ഓടെ തുറന്നു. ഈ പ്രദേശം പൂർണമായും കർഷകർക്കും തൊഴിലാളികൾക്കും അവകാശപ്പെട്ടതാണ്. ഒരുമിച്ച് ജീവിക്കാനുള്ള കരുത്താണ് ഇത്തരം പരിപാടികളിലൂടെ ലഭിക്കുന്നതെന്ന് അവിടെയുണ്ടായിരുന്നവർ പറഞ്ഞു. ഒടുവിൽ ഉവാസ് റാം തന്റെ കാഴ്ചപ്പാടുകൾ അവതരിപ്പിക്കുകയും ഗ്രൂപ്പിനെ അഭിനന്ദിക്കുകയും ചെയ്തു. ഗോപാൽ ചൗക്കിൽ ഒരു മണിക്കൂറോളം പരിപാടിയും ജനങ്ങളുമായി ആശയ വിനിമയവും നടത്തിയ ശേഷമാണ് സംഘം മുന്നോട്ട് പോയത്.
എട്ടരയോടെ സംഘം മധോപൂർ മധുമലത്ത് എത്തി. അവിടെ നിന്നുള്ള ദിനേഷ് മിശ്രയും സത്ബീർ അഹമ്മദ് സാഹിബും പറഞ്ഞു, ഈ സംഘം സാഹോദര്യം കൊണ്ടുവരാൻ പോകുന്നു. ഗ്രാമവാസികളായ ഞങ്ങളെല്ലാവരും ഈ സംഘത്തെ സ്വാഗതം ചെയ്യുന്നു. ഗ്രാമത്തിലെ പ്രശ്‌നങ്ങൾ വിവരിച്ച അദ്ദേഹം, ഇവിടെ തൊഴിൽ എന്നൊന്നില്ലെന്നും പറഞ്ഞു. ചുറ്റും തൊഴിലില്ലായ്മയാണ്. എങ്ങനെയോ നമ്മൾ ജീവിക്കുന്നു. വളരെ മോശമായ അവസ്ഥയാണ്. തൊഴിൽ രഹിതരായ യുവാക്കൾ എങ്ങനെയെങ്കിലും ഇവിടെ താമസിച്ച് ഉപജീവനം കണ്ടെത്തുന്നു. കൃഷി ചെയ്തും നാട്ടിലെ ചെറുകിട കടകളിൽ ജോലി ചെയ്തുമാണ് ഇവർ ഉപജീവനം നടത്തുന്നത്. ഇവിടെ ജാതി മത വിദ്വേഷം ഇല്ല എന്നതാണ് ഭംഗി. എല്ലാ ആളുകളും പരസ്പരം ഉത്സവങ്ങൾക്ക് വന്ന് പോകുകയും പരസ്പരം കാണുകയും ചെയ്യുന്നു. രാജ്യത്തിന്റെ നിലവിലെ സാഹചര്യത്തിൽ വിവേചനം സൃഷ്ടിക്കപ്പെടുന്ന രീതി പുതിയ പ്രതീക്ഷയാണ് ഉയർത്തുന്നത്.
ഇവിടെ നിന്ന് ആരംഭിച്ച് നിരവധി വിദ്യാർത്ഥികൾ പങ്കെടുത്ത വിജയ് കുമാർ ഉപാധ്യായയുടെ കോച്ചിംഗ് സെന്ററിന് സമീപം സംഘം നിർത്തി. അവിടെ ഹിമാൻഷു, ശിവാനി, വിജയ്, മറ്റ് സുഹൃത്തുക്കൾ ‘ഗംഗാ കി കസം, യമുനാ കി കസം, യേ താനാ ബനാ ബദ്‌ലേഗാ, തു ഖുദ് കോ ബദൽ, ടാബ് തോ യേ സമനാ ബദ്‌ലേഗാ’ എന്ന ഗാനം അവതരിപ്പിച്ചു. ഹിമാൻഷു, ശിവാനി, അമൻ, സഞ്ജയ്, പൂജ രണ്ടാമത്തെ ഗാനം അവതരിപ്പിച്ചു, ‘ധായ് ആഖർ സ്നേഹം പഠിക്കാനും പഠിപ്പിക്കാനും വന്നിരിക്കുന്നു, ഇന്ത്യയിൽ നിന്നുള്ള വിദ്വേഷത്തിന്റെ എല്ലാ കറകളും മായ്‌ക്കാൻ ഞങ്ങൾ വന്നിരിക്കുന്നു’ ‘ഹൃദയവും ഹൃദയവുമായ ബന്ധത്തിൽ ഏർപ്പെടുക.
ഇന്ത്യയെ ബന്ധിപ്പിക്കുക, ഇന്ത്യയെ ബന്ധിപ്പിക്കുക.’ വിജയ് കുമാർ ഉപാധ്യായ തന്റെ വിദ്യാർത്ഥികളെയും അവിടെയുണ്ടായിരുന്നവരെയും മുദ്രാവാക്യം വിളിക്കാൻ പ്രേരിപ്പിച്ചു – ‘വിദ്വേഷം ഉപേക്ഷിക്കുക, ഹൃദയത്തോട് ഹൃദയത്തോട് ബന്ധിപ്പിക്കുക.’
ഒരു ഡസനിലധികം പള്ളികളും നിരവധി ക്ഷേത്രങ്ങളും ഇവിടെയുണ്ട്. എല്ലാവരും ഒരുമിച്ചാണ് ജീവിക്കുന്നത്. അവർ പരസ്പരം സന്തോഷത്തിലും ദുഃഖത്തിലും പങ്കുചേരുന്നു. ഈ ക്ഷേത്രങ്ങളും മസ്ജിദുകളും നമ്മുടെ ഐക്യത്തിന്റെ പ്രതീകമാണ്. ആളുകൾക്ക് അവരവരുടെ വിശ്വാസങ്ങളിൽ ജീവിക്കാൻ അവകാശമുണ്ട്. ഈ ഗ്രാമം നമ്മുടേതാണ്. ഈ ക്ഷേത്രങ്ങളും മസ്ജിദുകളും നമ്മുടേതാണ്. അവരെ ശുദ്ധമായി സൂക്ഷിക്കുകയും ഒരുമിച്ച് സ്നേഹിക്കുകയും ചെയ്യുക എന്നതാണ് നമ്മുടെ ജീവിതത്തിന്റെ സൂത്രവാക്യം.
അതിനുശേഷം ട്രൂപ്പിലെ ആർട്ടിസ്റ്റ് സുഹൃത്തുക്കൾ മറ്റൊരു ഗാനം അവതരിപ്പിച്ചു – ‘തു സിന്ദാ ഹേ, തു സിന്ദഗി കി ജീത് പർ യമാൻ കർ, അഗർ കഹീൻ ഹൈ സ്വർഗ് തോ ഉതർ ലാ ജമീൻ പർ’. മായ ഒരു കവിത ചൊല്ലി, ‘ഞങ്ങൾ പെൺമക്കളാണ്, ശാപങ്ങളല്ല.’ ഒടുവിൽ റിതേഷ് ഗ്രാമവാസികളോട് ഞങ്ങളോടൊപ്പം വരാനും പാട്ടുകൾ പാടാനും കവിതകൾ ചൊല്ലാനും അഭ്യർത്ഥിച്ചു. ഈ യാത്ര ഞങ്ങൾ വളരെ ആസ്വദിക്കുന്നുണ്ടെന്ന് ഇപ്പോഴത്തെ വിദ്യാർത്ഥികൾ പറഞ്ഞു. ഇതെല്ലാം നമുക്ക് വേണ്ടിയാണ്, നമ്മുടെ രാജ്യത്തിന് വേണ്ടിയാണ് നടക്കുന്നത്. ഇത് സ്വാഗതാർഹമാണ്.
ഗവൺമെന്റ് മിഡിൽ സ്കൂൾ മധോപൂർ മഠത്തിൽ (തുർക്കൗലിയ) അടുത്ത സ്റ്റോപ്പിൽ സംഘം എത്തി. സ്കൂൾ അങ്കണത്തിൽ പ്രധാനാധ്യാപകരും അധ്യാപകരും ചേർന്ന് സംഘാംഗങ്ങളെ സ്വീകരിച്ചു. അറുനൂറോളം കുട്ടികളാണ് സ്കൂളിൽ ഉണ്ടായിരുന്നത്. അവന്റെ ഉള്ളിൽ ഒരുപാട് ഉത്സാഹം കാണാമായിരുന്നു. ഹിമാൻഷു തന്റെ സുഹൃത്തുക്കൾക്കൊപ്പം ഗാനം അവതരിപ്പിച്ചു.
തുർക്കൗലിയയിൽ നിന്ന് ഭക്ഷണം കഴിച്ച ശേഷം സംഘം മുന്നോട്ട് നീങ്ങി. ഏകദേശം 45 മിനിറ്റോളം നടന്നാണ് മാർച്ച് ബൈരിയ ബസാറിലെത്തിയത്. അവിടെ എത്തിയ ശേഷം ലഘുലേഖകൾ വിതരണം ചെയ്തു. ഈ ഗ്രൂപ്പിന്റെ ലക്ഷ്യത്തെക്കുറിച്ച് ആളുകളെ ബന്ധപ്പെടുകയും സംസാരിക്കുകയും ചെയ്തു. തുടർന്ന് സംഘം പിപരിഹയിലെത്തി. പാട്ടുകളിലൂടെയും സംഗീതത്തിലൂടെയും ആളുകൾക്ക് അവരുടെ യാത്രയെക്കുറിച്ചുള്ള വിവരങ്ങൾ നൽകി. ദാരിദ്ര്യവും തൊഴിലില്ലായ്മയുമായിരുന്നു ഈ മേഖലയിൽ കണ്ട ഒരു കാര്യം. നല്ല വിളവുണ്ടായിരുന്നു. ചെറുകിട ഭൂമിയുള്ള കർഷകരാണ് ഇവർ. തൊഴിലില്ലായ്മ കാരണം കൂടുതൽ യുവാക്കൾ സംസ്ഥാനത്തിന് പുറത്ത് ജോലിക്ക് പോകുന്നു. കക്കൂസുകളില്ല. ചെറിയ കുടിലുകൾ ഉണ്ട്. സർക്കാർ സൗകര്യങ്ങൾ എല്ലാവർക്കും ലഭ്യമല്ല. ഗാന്ധിജി, ഭഗത് സിംഗ്, ബാബാസാഹിബ് എന്നിവരെ കുറിച്ച് മിക്കവർക്കും അറിയാമെന്നതാണ് ഈ പ്രദേശത്തെ ശ്രദ്ധേയമായ കാര്യം. കിഴക്കൻ ചമ്പാരനിലെ വീരേന്ദ്ര മോഹൻ താക്കൂർ ആദ്യ ദിവസം മുതൽ സംഘത്തെ അനുഗമിക്കുന്നുണ്ട്. അവർ നടത്തം മാത്രമല്ല, വ്യത്യസ്ത നാഴികക്കല്ലുകളിൽ എത്താൻ സഹായിക്കുന്നു. പിപരിഹ വഴി രാത്രി വിശ്രമത്തിനായി വൈകിട്ട് ആറരയോടെ സപാഹിയിൽ എത്തിയ സംഘം പഞ്ചായത്ത് ഭവനിൽ തങ്ങാനുള്ള സൗകര്യം ഒരുക്കിയിരുന്നു.
6:30ന് നടന്ന സാംസ്കാരിക പരിപാടിയിൽ ആദ്യം നിസാർ അലിയും ദേവനാരായണ് സാഹുവും ചേർന്ന് ഛത്തീസ്ഗഢിന്റെ നാച്ച-ഗമ്മത് ശൈലിയിലുള്ള ‘ധായ് അഖർ പ്രേം’ നാടകം അവതരിപ്പിച്ചു. ഈ ശൈലി ഛത്തീസ്ഗഢിലെ നാടോടി നാടക ശൈലിയായതിനാൽ, അതിന്റെ പുതുമ പ്രേക്ഷകരെ ഏറെ രസിപ്പിച്ചു. യാത്രയിലുടനീളം ഈ നാടകം വളരെ ജനപ്രിയമാവുകയാണ്. ട്രൂപ്പ് കടന്നുപോകുന്നിടത്തെല്ലാം ഛത്തീസ്ഗഡിൽ നിന്നുള്ള രണ്ട് കലാകാരന്മാർ അത് അവതരിപ്പിക്കുന്നു. ഇതോടൊപ്പം സഹപ്രവർത്തകനായ നിസാർ അലി കബീർ, റഹീം, ആദം ഗോണ്ട്വി തുടങ്ങിയവരുടെ ഈരടികളും ഗസലുകളും വായിക്കുകയും നാടകത്തിന്റെ അടിസ്ഥാന സന്ദേശം പൊതുജനങ്ങളിലേക്ക് എത്തിക്കുകയും ചെയ്യുന്നു.
ഗ്രൂപ്പിന്റെ സന്ദേശം ഗ്രാമവാസികളോട് വിശദമായി റിതേഷ് വിശദീകരിച്ചു. ഇതിനുശേഷം വീണ്ടും ഗാനങ്ങൾ അവതരിപ്പിച്ചു. ഹിമാൻഷു, ശിവാനി, തന്നു, മായ, പൂജ തുടങ്ങിയ സുഹൃത്തുക്കൾ പാട്ടുകളിലൂടെ ജനങ്ങളെ മയക്കി. ‘ഗംഗാ കി കസം, യമുനാ കി കസം, യേ താനാ ബനാ ബദ്‌ലേഗാ, തു ഖുദ് കോ ബദ്‌ലേഗാ, ടാബ് തോ യേ സമാന ബദ്‌ലേഗാ.’ എന്നതായിരുന്നു ആദ്യ ഗാനം. രണ്ടാമത്തെ അവതരണം, ‘ധായ് അഖർ സ്നേഹം പഠിക്കാനും പഠിപ്പിക്കാനും വന്നിരിക്കുന്നു, ഇന്ത്യയിൽ നിന്ന് വെറുപ്പിന്റെ ഓരോ കറയും നീക്കാൻ ഞങ്ങൾ വന്നിരിക്കുന്നു’ എന്നായിരുന്നു.
ഇങ്ങനെ സിപാഹ ബസാറിലെ ജനങ്ങളുമായി സംവദിക്കുന്ന പരിപാടി അവസാനിപ്പിച്ചു. പരിപാടി കഴിഞ്ഞ് ഏറെ നേരം വൈദ്യുതി മുടങ്ങിയെങ്കിലും ഭക്ഷണം പാകം ചെയ്തും എല്ലാ സജ്ജീകരണങ്ങളും ഒരുക്കി, സംഘാംഗങ്ങളുടെ പാട്ടുകളും റിഹേഴ്സലും റിഹേഴ്സലും റിപ്പോർട്ടും എഴുതുന്ന ഗ്രാമവാസികളുടെ പണി പല പന്തങ്ങളുടെ സഹായത്തോടെ തുടർന്നു.
12 ഒക്ടോബർ 2023, വ്യാഴാഴ്ച
രാവിലെ സപാഹി ഗ്രാമത്തിൽ നിന്ന് സംഘം മുന്നോട്ട് നീങ്ങി. ഈ ജാഥ പരസ്പര സ്നേഹത്തിന്റെയും സമാധാനത്തിന്റെയും സൗഹാർദത്തിന്റെയും ആഘോഷമാണ്, ഇത് ലോകമെമ്പാടുമുള്ള വിദ്വേഷത്തിന്റെയും അവിശ്വാസത്തിന്റെയും വികാരത്തിന് പ്രതികരണമായി സാംസ്കാരിക പ്രവർത്തകരുടെയും ഉത്തരവാദിത്തമുള്ള പൗരന്മാരുടെയും ഒരു പ്രധാന സംരംഭമാണ്. ഗ്രാമത്തിലെ ചില വിദ്യാസമ്പന്നരായ തൊഴിൽരഹിതരായ യുവാക്കളോട് സംസാരിച്ചപ്പോൾ അവർ തങ്ങളുടെ അഭിപ്രായങ്ങൾ പ്രകടിപ്പിച്ചു: ‘ശക്തരും ശക്തരുമായ കുറച്ച് രാജ്യങ്ങൾ ദുർബല രാജ്യങ്ങളെ നശിപ്പിക്കാൻ ആഗ്രഹിക്കുന്നു. ലോകം മുഴുവൻ യുദ്ധത്തിന്റെ ഭീകരതയാൽ വലയുകയാണ്. ഗാസ മുനമ്പിൽ ആക്രമണം നടത്തി ഫലസ്തീൻ ജനതയെ തകർക്കാൻ ഇസ്രായേൽ ശ്രമിക്കുന്ന രീതി അങ്ങേയറ്റം ആശങ്കാജനകമാണ്. നിങ്ങളുടെ ഗ്രൂപ്പിന്റെ ലക്ഷ്യങ്ങൾക്കൊപ്പം ഞങ്ങൾ നിലകൊള്ളുന്നു. നമുക്കെല്ലാവർക്കും യുദ്ധത്തിന്റെയും അക്രമത്തിന്റെയും ലോകം ആവശ്യമില്ല. ഞങ്ങൾ ചെറുപ്പമാണ്, പക്ഷേ ഞങ്ങളുടെ സ്വപ്നങ്ങൾ തകർക്കപ്പെടുന്നു. തൊഴിൽ ഒരു ജോലിയല്ല. പഠിക്കുകയും എഴുതുകയും ചെയ്തിട്ടും എങ്ങനെയെങ്കിലും ചെറിയ ജോലികൾ ചെയ്തുകൊണ്ട് ശ്വാസം വിടാൻ കഴിയുന്നു.
പദയാത്രയ്ക്കിടെ ഗ്രാമീണർ ചരിത്രപശ്ചാത്തലത്തോടെ പ്രാദേശിക കഥകളും പറഞ്ഞു. സംഘം സപാഹിയിൽ നിന്ന് പുറപ്പെടുന്നതിന് മുമ്പ്, രാത്രിയിൽ സംഘം സംഗീത പരിപാടി അവതരിപ്പിച്ചിരുന്ന സപാഹി ബസാറിൽ ഒരു കിണർ ഉണ്ടെന്നും അതിലെ വെള്ളം വിഷമുള്ളതാണെന്നും നിവാസിയായ ശംഭു സാഹ്നി പറഞ്ഞു. ബ്രിട്ടീഷുകാർ കടന്നുപോകുമ്പോൾ വെള്ളം ചോദിച്ചപ്പോൾ ഗ്രാമവാസികൾ അതേ കിണറ്റിൽ നിന്നാണ് വെള്ളം നൽകിയതെന്ന് പൂർവ്വികർ പറയുന്നു. ആ വെള്ളം കുടിച്ചാൽ രക്ഷപ്പെടാനുള്ള സാധ്യതയില്ലായിരുന്നു. ഇങ്ങനെ നമ്മുടെ പൂർവികർ എല്ലാ വിധത്തിലും തങ്ങളുടെ പ്രതിഷേധം പ്രകടിപ്പിക്കുന്നുണ്ടായിരുന്നു. മുന്നിൽ നിന്ന് പോരാടി, അതുപോലെ അവസരം കിട്ടുമ്പോഴെല്ലാം. ആ കിണർ ഇന്നും നിലനിൽക്കുന്നു. ഈ കിണറിന് ‘തിതാഹ്വ ഇന്നാർ’ എന്നാണ് പേരെന്ന് ശംഭു സാഹ്നി പറയുന്നു. ‘മത് മുവാ മത് മഹുർ ഖാ, മാരേ കേ ഹോഖേ തോ സപാഹി ജാ’ എന്ന ഗാനത്തിലൂടെയാണ് അദ്ദേഹം ഇക്കാര്യം പറഞ്ഞത്. ഈ വിശ്വാസം ഇപ്പോഴും ഈ പ്രദേശത്ത് നിലനിൽക്കുന്നു. ഇന്നും സപാഹി വികസനത്തിനായി കാത്തിരിക്കുകയാണ്. സർക്കാർ കൊള്ള ഏറെയാണ്. ദരിദ്രരുടെ എണ്ണം വളരെ കൂടുതലാണ്. ധാരാളം മതപരമായ ആചാരങ്ങളുണ്ട്. വിദ്യാഭ്യാസ നിലവാരം വളരെ മോശമാണ്. കാണിക്കാൻ വികസനമുണ്ട്, പക്ഷേ അത് വളരെ കുറച്ച് ആളുകൾക്ക് മാത്രമേ ആക്സസ് ചെയ്യാനാകൂ. ഇവിടെയും ബ്രിട്ടീഷുകാർ ഇൻഡിഗോ കൃഷി ചെയ്യുകയും രായത്തുകളെ ചൂഷണം ചെയ്യുകയും അടിച്ചമർത്തുകയും ചെയ്തു.
ഒക്ടോബർ 12-ന് സംഘത്തിന്റെ ആദ്യ സ്റ്റോപ്പ് സഫി വെറെത്തിയ (വാർഡ് നമ്പർ 5) ആയിരുന്നു. സംഘത്തിന്റെ ലക്ഷ്യം ഗ്രാമവാസികളുമായി അവിടെയുള്ള ചത്വരത്തിൽ ചർച്ച ചെയ്തു. സംഘത്തിലെ എല്ലാ സുഹൃത്തുക്കളും ചേർന്ന് ഹിമാൻഷുവിന്റെ നേതൃത്വത്തിൽ ‘ധായ് അഖർ പ്രേം കെ പധാനേ ഔർ പധാനേ ആയേ ഹേ’ എന്ന ഗാനം ആലപിച്ചു. അതിനുശേഷം രണ്ടാമത്തെ ഗാനം, ‘ഗംഗാ കി കസം, യമുനാ കി കസം, യേ താനാ ബനാ ബദ്‌ലേഗാ, തു ഖുദ് കോ ബദൽ, തു ഖുദ് കോ ബദൽ, തബ് തോ യേ സമാന ബദ്‌ലേഗാ.’. തുടർന്ന് സംഘം ബനാറസി ചൗക്കിൽ (ചൈലഹാൻ) നിർത്തി. അവിടെ ഉച്ചഭക്ഷണം കഴിച്ച ശേഷം സംഘം മുന്നോട്ടു നീങ്ങി. അരവിന്ദ് കുമാർ സിംഗ് (അജ്ഗരി), കുമാർ മനോജ് സിംഗ് (പച്രുഖ) എന്നിവർ പടിഞ്ഞാറൻ (മുഖ്ലിസ്പൂർ) സംഘത്തെ നയിച്ചു. അരവിന്ദ് ജിയാണ് മുൻ മേധാവി. അദ്ദേഹം സംഘത്തെ വളരെ ആദരവോടെ സ്വാഗതം ചെയ്യുകയും വഴിയിലുടനീളം അവരെ പരിചയപ്പെടുത്തി പദയാത്ര സുഖകരമാക്കുകയും ചെയ്തു.
ഇവിടെനിന്ന് സംഘം പുറപ്പെട്ട് ഡക്ക് മിയാന് റെ ശവകുടീരത്തിലെത്തി. മസ്ജിദിനോട് ചേർന്ന് ഒരു ഖബർ ഉണ്ട്. (ഗാന്ധിജി മോത്തിഹാരിയിൽ വന്നപ്പോൾ പാലിൽ വിഷം കലർത്തി കൊല്ലാൻ ബ്രിട്ടീഷുകാർ ഗൂഢാലോചന നടത്തിയെന്ന് ഡക്ക് മിയാൻ പറഞ്ഞു ഇത് ഗാന്ധിജിയോട് പാൽ കുടിക്കാൻ വിസമ്മതിച്ചു.താൻ നിരാഹാരമിരുന്നെന്നും ജീവൻ രക്ഷിച്ചുവെന്നും പറഞ്ഞ് ഗാന്ധിജി പാൽ കുടിക്കുന്നത് ഒഴിവാക്കി. ഗാന്ധി ജീവിച്ചിരുന്നില്ലെങ്കിൽ സ്വാതന്ത്ര്യം ലഭിക്കുമായിരുന്നില്ല, ഈ വിശ്വാസം ഇപ്പോഴും ഈ മേഖലയിൽ ശക്തമാണ്. ഈ സംഭവത്തിന്റെ പല തരത്തിലുള്ള വിവരണങ്ങൾ ആളുകൾ വിവരിക്കുന്നു. ഗ്രൂപ്പ് മേറ്റ്‌സ് ഈ കാര്യങ്ങൾ പലയിടത്തും രേഖപ്പെടുത്തിയിട്ടുണ്ട്.)
അവിടെ മൊഹമ്മദ്. ഹാജി ഹുസൈൻ അൻസാരി സാഹിബ് ഖാസി, മൗലാന സലാവുദ്ദീൻ റിസ്വി ഇമാം സാഹിബ് എന്നിവരെ കണ്ടു. ബഖ് മിയാന്റെ അടയാളങ്ങൾ മായ്‌ക്കാനുള്ള എല്ലാ ശ്രമങ്ങളും നടക്കുന്നുണ്ടെന്നും അദ്ദേഹം പറഞ്ഞു. ബതഖ് മിയാൻ്റെ ചെറുമകൻ ഹൈദർ അൻസാരി ഇപ്പോഴും ഗ്രാമത്തിൽ താമസിക്കുന്നു. അവർക്ക് ഭൂമി പോലുമില്ല. മകൻ സാബിർ അലി വികലാംഗനാണ്. നവാസാൻ ഖാത്തൂനാണ് ഭാര്യ. ഈ കുടുംബം ഡക്ക് മിയാന്റെ സഹോദരന്റേതാണ്. അദ്ദേഹത്തിന് ഇപ്പോൾ കുടുംബമില്ല. ഇന്നും അജ്ഗഡി ഗ്രാമത്തിലെ ജനങ്ങൾ ഗാന്ധിജിയുടെയും ബഖ്മിയാൻ അൻസാരിയുടെയും ഓർമ്മകൾ അതേപടി കാത്തുസൂക്ഷിക്കുന്നു. മുഴുവൻ ചരിത്രവും നാടോടി ഓർമ്മകളിൽ മാത്രം സംരക്ഷിക്കപ്പെട്ടിരിക്കുന്നു. ഇന്നും നമ്മുടെ നേതാവ് ഗാന്ധിജി തന്നെയാണെന്ന് ചില മൂപ്പന്മാർ പറയുന്നുണ്ടായിരുന്നു. ഗാന്ധിജിയുടെയും ഭക്ത് മിയാൻറേയും സ്വപ്‌നമായ ഇന്ത്യ കെട്ടിപ്പടുക്കുന്നതിൽ ചിലർ എന്നും തടസ്സങ്ങൾ സൃഷ്‌ടിക്കുന്നു.
തുടർന്ന് സംഘം സിസ്‌വയിലെത്തി. വഴിയിൽ ഒരു മാർക്കറ്റ് കണ്ടെത്തി, അവിടെയുള്ള ആളുകളുമായി ബന്ധപ്പെട്ട് സംഘം മുന്നോട്ട് നീങ്ങി. രാത്രി ഇറങ്ങുകയായിരുന്നു. ആളുകൾ പതുക്കെ പാടി രാത്രി വിശ്രമ സ്ഥലമായ സിസ്‌വയിലെത്തി. ഇവിടെ പഞ്ചായത്ത് കെട്ടിടത്തിൽ താമസിക്കാൻ സൗകര്യമൊരുക്കി. സിസ്‌വയിൽ, മുൻ എം.എൽ.എ രാമശ്രയ് പ്രസാദ് സിംഗ്, അമീറുൽ ഹുദ, മഞ്ജരിയ ബ്ലോക്ക് തലവൻ സഫീർ ആസാദ് ചമൻ, തുടങ്ങിയവർ സംഘത്തെ മുഴുവൻ സഹപ്രവർത്തകർക്കൊപ്പം സ്വാഗതം ചെയ്തു.അൽപനേരം നിർത്തി ലഗേജുകളും മറ്റും സൂക്ഷിച്ച ശേഷം 7.30 ഓടെ സംഘം കഫാരിയ തോല സിസ്‌വ ചൗക്കിൽ എത്തി. ആളുകൾ നേരത്തെ തന്നെ ഇവിടെ തടിച്ചുകൂടിയിരുന്നു. സംഘത്തിന്റെ വരവ് അവൻ നേരത്തെ അറിഞ്ഞിരുന്നു. വളരെ പ്രോത്സാഹജനകമായ അന്തരീക്ഷം ഉണ്ടായിരുന്നു. ഇതും മുസ്ലീം ആധിപത്യമുള്ള പ്രദേശമാണ്. ഇവിടെയും പരസ്പര ഐക്യം ദൃശ്യമായിരുന്നു.
‘ജോഗിര’യോടെയാണ് പരിപാടി ആരംഭിച്ചത്. പിയൂഷ് തുടങ്ങിയപ്പോൾ തന്നെ ടീം മുഴുവനും അദ്ദേഹത്തോടൊപ്പം പാടാൻ തുടങ്ങി, ‘ഓ ജോഗിരാ സാറാർ… രാ രാ . ആളുകൾ രാ’ ൽ നൃത്തം ചെയ്യുകയായിരുന്നു. തുടർന്ന് റിതേഷ് ജനങ്ങൾക്കിടയിൽ തന്റെ അഭിപ്രായം പ്രകടിപ്പിക്കുകയും ജാഥയുടെ പ്രാധാന്യത്തെക്കുറിച്ച് ജനങ്ങളോട് സംസാരിക്കുകയും ചെയ്തു. തുടർന്ന് ഐപിടിഎ ദേശീയ സെക്രട്ടറി ശൈലേന്ദ്ര ജനങ്ങളെ അഭിസംബോധന ചെയ്തു. ഗാന്ധിജിയുടെയും ഭഗത് സിങ്ങിന്റെയും പൈതൃകം സംരക്ഷിക്കേണ്ട സമയമാണിതെന്നും ഇന്ന് നമ്മൾ നിൽക്കുകയും സംസാരിക്കുകയും ചെയ്യുന്ന ഈ പ്രദേശം മുഴുവൻ ഗാന്ധിജിയുടെയും കർഷകരുടെയും തൊഴിലാളികളുടെയും ഐക്യത്തിന്റെയും സംഗമസ്ഥാനമായിരുന്നുവെന്നും അദ്ദേഹം പറഞ്ഞു. ഗാന്ധിജിയുടെയും അദ്ദേഹത്തിന്റെ പല കൂട്ടാളികളുടെയും ജോലിസ്ഥലമായിരുന്നു ഇത്. ഇന്ന് ആ നാടിനെ, നമ്മുടെ നാടിനെ, വെറുപ്പിന്റെ വേദിയാക്കുകയാണ്. മുമ്പ്, കുട്ടിക്കാലത്ത്, ഞാൻ ഒരു ഭജൻ കേൾക്കുമായിരുന്നു, ‘മൻ തദ്പത് ഹരി ദർശൻ കോ ആജ്’, അത് പാടിയത് മുഹമ്മദ് റാഫി, എഴുതിയത് ഷക്കീൽ ബദയുനി, സംഗീതസംവിധായകൻ നൗഷാദ്. അവർ എല്ലാ ദൂരങ്ങളെയും പാലിച്ചു. ഈ രാജ്യം നിർമ്മാണത്തിലാണ്. സൂഫി-സന്യാസിമാർ, ഗാലിബ്, മിർ, നിരാല, കാളിദാസ് എന്നിവരുടെ നീണ്ട പാരമ്പര്യമായ അമീർ ഖുസ്രോയിലൂടെ കടന്നാണ് ഈ ഗുലിസ്ഥാൻ രൂപീകരിച്ചത്. സ്വാതന്ത്ര്യ സമരത്തിൽ ഭഗത് സിങ്ങും ഗാന്ധിജിയും തമ്മിൽ പ്രത്യയശാസ്ത്രപരമായ ചില വ്യത്യാസങ്ങൾ ഉണ്ടായിരുന്നു, അവരുടെ രീതികൾ കുറച്ച് വ്യത്യസ്തമായിരുന്നു; എന്നാൽ ഇരുവരും രാജ്യത്തിന്റെ സ്വാതന്ത്ര്യത്തിനായി ഒരുമിച്ച് പോരാടുകയായിരുന്നു. സ്വാതന്ത്ര്യം മാത്രമല്ല, സമത്വത്തോടുകൂടിയ സ്വാതന്ത്ര്യം, തൊഴിലാളികൾക്കും കർഷകർക്കും സ്വാതന്ത്ര്യം, ഫ്യൂഡലിസത്തിന്റെ പിടിയിൽ നിന്ന് സ്ത്രീകൾക്ക് സ്വാതന്ത്ര്യം! രാജ്യത്തെ ഒരു മതേതര രാജ്യമായി കാണാനാണ് ഇരുവരും ആഗ്രഹിച്ചത്. ഞങ്ങൾ അവരുടെ യഥാർത്ഥ അവകാശികളാണ്. ആ പോരാട്ടങ്ങളെയും സ്വപ്നങ്ങളെയും സംരക്ഷിക്കാൻ നിങ്ങളോടൊപ്പം ചേരാൻ ഞങ്ങൾ ഇവിടെയുണ്ട്. ഗാന്ധിജിക്ക് ധാർമിക ശക്തിയുണ്ടായിരുന്നു. സ്നേഹത്തിന്റെ സന്ദേശവുമായാണ് ഞങ്ങൾ നിങ്ങളുടെ അടുത്ത് എത്തിയിരിക്കുന്നത്.
ലക്ഷ്മി പ്രസാദ് യാദവ് വീണ്ടും ഗാനം ആരംഭിച്ചു – ‘സോനേവാലെ ജാഗ് സമയ് അംഗദതാ ഹേ’. അതിനു ശേഷം അദ്ദേഹം മറ്റൊരു ഗാനം ആലപിച്ചു, ‘ബധേ ചലോ ജവാൻ, തും ബധേ ചലോ, ബധേ ചലോ’. മുൻ എംഎൽഎ രമാശ്രയ് പ്രസാദ് സിംഗ് തന്റെ കാഴ്ചപ്പാടുകൾ അവതരിപ്പിക്കുമ്പോൾ പറഞ്ഞു, ‘എന്റെ ഭാഗ്യമാണ്, ഞങ്ങൾ പുതിയ തൈകൾ കാണുന്നത്. . അവരെ കണ്ടപ്പോൾ ഭാവി ഇപ്പോഴും സുരക്ഷിതമാണെന്ന ആത്മവിശ്വാസം വർദ്ധിച്ചു. കുട്ടികൾ ഒരേ സ്വരത്തിൽ ഒരുമിച്ച് ജീവിക്കുമെന്ന് പ്രതിജ്ഞയെടുക്കുന്നിടത്തോളം ആർക്കും നമ്മെ തോൽപ്പിക്കാൻ കഴിയില്ല. ഇതിനുശേഷം, ലക്ഷ്മി പ്രസാദ് യാദവ് വീണ്ടും ഒരു ഗാനം ആലപിച്ചു, ‘കൈസെ ജയ്ബായ് ഗയേ സജ്ഞിയ പഹാദ് തോഡെ ലാ ഹെ, ഹമർ അംഗി സേ ഖുൻവാ കേ ധർ ബഹേല. സഖാവ് റിതേഷ് അവിടെയുണ്ടായിരുന്നവരോട് ഗ്രൂപ്പിൽ ചേരാൻ അഭ്യർത്ഥിച്ചു. അതിനു ശേഷം പ്രമുഖ് ചമൻ ജി പറഞ്ഞു, പ്രണയത്തിന്റെ ഉദ്ദേശം നിങ്ങൾക്കെല്ലാവർക്കും അറിയാം. നിങ്ങൾ എത്ര വികസനം നടത്തിയാലും സ്നേഹവും വിശ്വാസവും ഇല്ലെങ്കിൽ അത്തരം വികസനത്തിന് അർത്ഥമില്ല. ഇത് ഗാന്ധിജിയുടെ ജോലിസ്ഥലമാണ്, സ്നേഹത്തിന്റെയും ത്യാഗത്തിന്റെയും പാഠങ്ങൾ അദ്ദേഹം നമ്മെ പഠിപ്പിച്ചു. നമ്മുടെ ബഹുസാംസ്കാരിക ഐഡന്റിറ്റിയിൽ ഞങ്ങൾ സുന്ദരികളായി കാണപ്പെടുന്നു.
നിസാർ അലിയും ദേവനാരായണ് സാഹുവും ചേർന്ന് ഛത്തീസ്ഗഢിലെ നാടോടി നാടകമായ നാച-ഗമ്മത് ശൈലിയിൽ ‘ധായ് അഖർ പ്രേം’ എന്ന നാടകം അവതരിപ്പിച്ചു. കാണികളുടെ ആവേശം അണപൊട്ടിയൊഴുകി. പ്രദേശവാസികൾക്ക് നൃത്തം തികച്ചും പുതിയതായിരുന്നു, എന്നിട്ടും ആളുകൾ അത് വളരെയധികം ആസ്വദിച്ചു. കുട്ടികൾ ചാടുന്നു, വളരെ ആവേശം ഉണ്ടായിരുന്നു. നാടകത്തിനിടയിൽ കബീറിന്റെ ഈരടികൾ, റഹീമിന്റെ ഈരടികൾ, ആദം ഗോണ്ട്വിയുടെ ഗസലുകൾ എന്നിവയും അവതരിപ്പിക്കപ്പെട്ടു. തുടർന്ന് ഹിമാൻഷുവും സുഹൃത്തുക്കളും ചേർന്ന് ഗാനം അവതരിപ്പിച്ചു, ‘ധായി അഖർ സ്നേഹം പഠിക്കാനും പഠിപ്പിക്കാനും വന്നിരിക്കുന്നു, ഇന്ത്യയിൽ നിന്ന് വെറുപ്പിന്റെ ഓരോ കറയും നീക്കാൻ ഞങ്ങൾ വന്നിരിക്കുന്നു. , ബിഹാർ സംസ്ഥാനത്തിന്റെ ‘ധായ് അഖർ പ്രേം’ സാംസ്കാരിക പരിപാടിയുടെ ആറാം ദിവസമായിരുന്നു ഇത്.
2023 ഒക്ടോബർ 13, വെള്ളിയാഴ്ച
ബീഹാറിലെ ‘ധായ് അഖർ പ്രേം’ പദയാത്രയുടെ ഏഴാം ദിവസം രാവിലെ, സിസ്‌വ ഈസ്റ്റ് പഞ്ചായത്തിൽ രാത്രി വിശ്രമത്തിനുശേഷം പ്രഭാത് ഫേരിയായി സംഘം പുറപ്പെട്ടു. ഈ കാലയളവിൽ ഗ്രാമവാസികളുമായി സംവാദം നടത്തി. ഇവിടെ നിന്ന് സംഘം അടുത്ത സ്റ്റോപ്പായ സുർഹയിലേക്ക് പുറപ്പെട്ടു. സംഘത്തിന്റെ കൂടെയുള്ളവർ പറഞ്ഞു, ‘ഞാൻ ഗംഗയെക്കൊണ്ട് സത്യം ചെയ്യുന്നു, ഞാൻ യമുനയെക്കൊണ്ട് സത്യം ചെയ്യുന്നു, ഈ തുണി മാറും. നിങ്ങൾ സ്വയം മാറുക, നിങ്ങൾ സ്വയം മാറുക, അപ്പോൾ മാത്രമേ ഈ ലോകം മാറൂ.’ പാടിക്കൊണ്ടാണ് യാത്ര തുടങ്ങിയത്. ഈ ലോകം എത്ര ചീത്തയാണെങ്കിലും ഈ കാലം പ്രത്യക്ഷപ്പെടാം അല്ലെങ്കിൽ ഈ ലോകത്തെ അപകീർത്തിപ്പെടുത്താൻ എത്ര ശ്രമിച്ചാലും മതിയാകില്ല എന്ന വിശ്വാസം സംഘത്തിലെ എല്ലാ സഹജീവികളുടെയും മുഖത്ത് ഉണ്ടായിരുന്നു; പക്ഷേ, ഓരോ വ്യക്തികളിലേക്കും, ജനങ്ങൾക്കിടയിൽ എത്തിച്ച് നമ്മുടെ സാംസ്കാരിക പൈതൃകത്തിന്റെ കഥ പറഞ്ഞുകൊണ്ടേയിരിക്കും. ഞങ്ങളുടെ ബഹുവർണ്ണ തുണി സംരക്ഷിക്കാൻ ഞങ്ങൾ തീരുമാനിച്ചു. ഗ്രൂപ്പിലെ എല്ലാ അംഗങ്ങളും ചെറുപ്പക്കാരും പ്രായമായവരും ഒരേ ആവേശത്തോടെ ഒരുമിച്ചു നീങ്ങുകയായിരുന്നു. എവിടെയും തളർച്ചയുടെ ലക്ഷണമില്ല.
സംഘം അവസാന സ്റ്റോപ്പായ മോത്തിഹാരിയിലേക്ക് ഞങ്ങളുടെ പിതാവിന്റെ ജന്മസ്ഥലത്തേക്ക് നീങ്ങുകയായിരുന്നു. വാസ്തവത്തിൽ, ഈ പ്രദേശം മുഴുവൻ ബാപ്പുവിന്റെ കാൽപ്പാടുകളുടെ പ്രതീതി നൽകുന്നു. ഇവിടുത്തെ മണ്ണിന് ബാപ്പുവിന്റെ ത്യാഗത്തിന്റെയും ത്യാഗത്തിന്റെയും സുഗന്ധമുണ്ട്. ഇന്നും എല്ലാ ഗ്രാമങ്ങളും ഗാന്ധിയെ തന്റെ എല്ലാമായിട്ടാണ് കണക്കാക്കുന്നത്.
‘ധായ് അഖർ പ്രേം’ സാംസ്കാരിക സംഘം സിസ്‌വയിൽ നിന്ന് ആരംഭിച്ച് സുർഹാൻ ഗ്രാമത്തിലെത്തി ആളുകളെ കണ്ടുമുട്ടി. ഇവിടെ സംഘത്തിലെ സഖാക്കൾ ഹരിഹർ പ്രസാദ്, ബാബുലാൽ മഹാതോ, ഖേദു മഹാതോ എന്നിവരുമായി സംസാരിച്ചു. അവരെല്ലാം കൂലിപ്പണിക്കാരാണ്. നിങ്ങളുടെ യാത്രയെ ഞങ്ങളെല്ലാം പൂർണമായി പിന്തുണയ്ക്കുമെന്നും അദ്ദേഹം പറഞ്ഞു. ഈ സ്നേഹം പ്രചരിപ്പിക്കാൻ രാജ്യത്തെ എല്ലാവരും പ്രതിജ്ഞയെടുക്കുകയാണെങ്കിൽ, തീവ്രവാദികൾ ഉടൻ അവസാനിക്കും. അദ്ദേഹം പറഞ്ഞു, ഞങ്ങളുടെ ഗ്രാമം വളരെ ദരിദ്രമാണ്. മുഴുവൻ ഗ്രാമത്തിലെയും ജനസംഖ്യ 1200 ആണ്, എന്നാൽ 4-5 ആളുകൾ മാത്രമേ ജോലി ചെയ്യുന്നുള്ളൂ. ഉപജീവനമാർഗം തേടിയാണ് ഭൂരിഭാഗം ആളുകളും മോത്തിഹാരി നഗരത്തിലേക്ക് പോകുന്നത്. ഗോതമ്പ്, നെല്ല്, ചോളം, കരിമ്പ് തുടങ്ങിയവ വിളയിച്ചാണ് ഞങ്ങൾ ജീവിക്കുന്നത്.എല്ലാ വർഷവും ഇവിടെ വെള്ളപ്പൊക്കമുണ്ടാകാറുണ്ടെങ്കിലും കഴിഞ്ഞ രണ്ട് വർഷമായി ഇത് സംഭവിക്കാത്തതിനാൽ നെൽക്കൃഷിയാണ് നടക്കുന്നത്. വെള്ളപ്പൊക്കം ഉണ്ടാകുമ്പോൾ, ആളുകൾ അവരുടെ മൃഗങ്ങളും വീട്ടുപകരണങ്ങളും ഉപയോഗിച്ച് സുരക്ഷിതമായ സ്ഥലങ്ങളിലേക്ക് മാറുന്നു. കുട്ടികൾ പഠിക്കാൻ പോകുന്ന ഒരു മിഡിൽ സ്കൂളും ഇവിടെയുണ്ട്. ഞങ്ങളുടെ ഗ്രാമത്തിന്റെ ഒരു പ്രത്യേകത ഞങ്ങൾ ഒരുമിച്ച് ജീവിക്കുന്നു എന്നതാണ്. എല്ലാവരും പരസ്പരം സഹായിക്കുന്നു. പരസ്പര സഹായമല്ലാതെ നമുക്കെന്താണുള്ളത്?? നമ്മുടെ സാഹോദര്യവും സ്നേഹവും മറന്നാൽ നമ്മൾ എങ്ങനെ അതിജീവിക്കും?
കൂട്ടത്തിലെ യുവ സുഹൃത്തുക്കൾ ആദ്യമായി ഒരു പുതിയ ലോകം കാണുകയായിരുന്നു. നഗരങ്ങളിൽ കാണുന്ന ലോകത്തിനും നഗരങ്ങളിൽ കാണുന്ന തിളക്കത്തിനും വേണ്ടി ഗ്രാമങ്ങൾ ത്യാഗം സഹിക്കണം.
തുടർന്ന് സംഘം അടുത്ത വളവിലെ ആൽമരത്തിന്റെ ചുവട്ടിൽ പരിപാടി തുടങ്ങി. തുടർന്ന് നടത്തത്തിൽ തീർത്തും നിസ്സഹായനായ രാംദേവ് ഗിരി ഒരു വിധത്തിൽ വടിയുടെ സഹായത്തോടെ വേദിയിലെത്തി. ചിലർ വെള്ളം കൊണ്ടുവന്നു. ഗ്രാമീണ പെൺകുട്ടികൾ കസേരകൾ എടുത്ത് കൊടുക്കുകയായിരുന്നു. ഉള്ളവർ എല്ലാം സഖാക്കൾക്ക് നൽകി ഐക്യദാർഢ്യം പ്രകടിപ്പിക്കുകയായിരുന്നു. അവർ ദരിദ്രർ, പരിമിതമായ വിഭവങ്ങളുള്ള ആളുകൾ, ഇടനിലക്കാരുടെ ഇരകളായിരുന്നു. എന്നാൽ ജീവിതത്തോടും സ്നേഹത്തോടുമുള്ള അവരുടെ സമർപ്പണം പുതിയ പ്രതീക്ഷകൾ ഉണർത്തുന്നു.
പ്രദേശവാസികൾ സ്ക്വയറിൽ നിന്നുകൊണ്ട് പരിപാടി കാണുകയും അത് വളരെ ഇഷ്ടപ്പെടുകയും ചെയ്തു. അവതരണങ്ങൾക്ക് ശേഷം റിതേഷ് രഞ്ജൻ ‘ധായ് അഖർ പ്രേം’ സാംസ്കാരിക ജാഥയെക്കുറിച്ച് ജനങ്ങളെ അറിയിച്ചു. തുടർന്ന് ശിവാനിയും സുഹൃത്തുക്കളും ചേർന്ന് ഒരു ഗാനം ആലപിച്ചു. “എല്ലാത്തിനുമുപരി, ഞങ്ങൾ സ്നേഹത്തോടെ പഠിക്കാനും പഠിപ്പിക്കാനും വന്നതാണ്, ഇന്ത്യയിൽ നിന്ന് വിദ്വേഷത്തിന്റെ എല്ലാ കറകളും മായ്‌ക്കാനാണ് ഞങ്ങൾ വന്നത്.” ‘ഗംഗാ കി കസം യമുനാ കി കസം, യേ താനാ ബനാ ബദ്‌ലേഗാ’ എന്ന മറ്റൊരു ഗാനവും അവതരിപ്പിച്ചു. നിങ്ങൾ സ്വയം മാറുക, നിങ്ങൾ സ്വയം മാറുക, അപ്പോൾ മാത്രമേ ഈ ലോകം മാറൂ’ നിസാർ അലി തന്റെ പ്രസംഗത്തിൽ പറഞ്ഞു, ഞങ്ങൾ ദൂരെ നിന്ന് വന്നതാണ്, ഞങ്ങൾ ഒരു സന്ദേശം കൊണ്ടുവന്നു. ഇത് വിപണിയുടെ സമയമാണ്, ഇത് വാങ്ങാനും വിൽക്കാനുമുള്ള സമയമാണ്. ഇത്തരമൊരു സാഹചര്യത്തിൽ വിപണിക്ക് ബദൽ കണ്ടെത്തേണ്ടിയിരിക്കുന്നു. മനുഷ്യനെയും അവന്റെ കലയെയും ഒരു ചരക്ക് അല്ലെങ്കിൽ ഉപഭോക്തൃ വസ്തുവാക്കി മാറ്റുന്ന വിപണി.
വൈകിട്ട് 6 മണിയോടെ അവിടെ നിന്ന് പുറപ്പെട്ട സംഘം മോത്തിഹാരി നഗരം കടന്ന് എൻസിസി ക്യാമ്പസ് രാജാ ബസാറിലെത്തിയിരുന്നു. വൈകുന്നേരം ഇവിടെ നുകാടിൽ ഒരു പരിപാടി നടന്നു. ആദ്യം, ഗ്രൂപ്പിലെ മുതിർന്ന സഹ ഗായകൻ രാജേന്ദ്ര പ്രസാദ് ‘ലിഹ്ലേ ദേശ്വാ കേ അജ്ദിയ, ഖാദിയാ പഹിൻ കേ ജി’ എന്ന ഗാനം ആലപിച്ചു, രണ്ടാമത്തെ ഗാനമായ ‘ഹംരാ ഹീരാ ഹേരാ ഗയിൽ കച്രെ മേ’ അദ്ദേഹം അവതരിപ്പിച്ചു. അതിനുശേഷം നിസാർ അലിയും ദേവനാരായണ് സാഹുവും ചേർന്ന് ഛത്തീസ്ഗഢി നാടകമായ ‘ധായ് അഖർ പ്രേം’ അവതരിപ്പിച്ചു. അതിനു ശേഷം അദ്ദേഹം പറഞ്ഞു, ‘നമുക്ക് വഴികളിൽ വിശപ്പടക്കാൻ കഴിയില്ല, അത്തരമൊരു പ്രഭാതം ഇവിടെ വരാനാണ് ഞങ്ങളുടെ പരിശ്രമം’.
മഹാത്മാഗാന്ധിയെ ഉദ്ധരിച്ച് IPTA ദേശീയ സെക്രട്ടറി ശൈലേന്ദ്ര കുമാർ പറഞ്ഞു, ‘ബാപ്പു സ്വയം ഒരു ഹിന്ദുവാണെന്ന് കരുതി, അദ്ദേഹം ഇത് തുറന്ന് പറയാറുണ്ടായിരുന്നു. പക്ഷേ, ഞാൻ എന്നെ ഹിന്ദുവായി മാത്രമല്ല, ക്രിസ്ത്യൻ, മുസ്ലീം, ജൂതൻ, സിഖ്, പാർസി, ജൈന അല്ലെങ്കിൽ മറ്റേതെങ്കിലും മതവിഭാഗത്തിന്റെ അനുയായിയായി കണക്കാക്കുന്നുവെന്നും അദ്ദേഹം ആവർത്തിച്ച് പറഞ്ഞു. മറ്റെല്ലാ മതങ്ങളുടെയും വിഭാഗങ്ങളുടെയും നന്മ ഞാൻ സ്വാംശീകരിച്ചുവെന്നാണ് ഇതിനർത്ഥം. ഈ രീതിയിൽ ഞാൻ എല്ലാ തരത്തിലുള്ള സംഘർഷങ്ങളും ഒഴിവാക്കുകയും മതത്തിന്റെ ഭാവനയെ വികസിപ്പിക്കുകയും ചെയ്യുന്നു. 1947 ജനുവരി 10 ന് അദ്ദേഹം ഇത് പറഞ്ഞിരുന്നു. അതായത്, ഒരു മതത്തെ പിന്തുടരുക എന്നതിനർത്ഥം നമ്മൾ മറ്റ് മതങ്ങൾക്ക് എതിരായിരിക്കണമെന്നല്ല. ഒരുമിച്ച് ജീവിക്കണമെങ്കിൽ പരസ്പര സ്നേഹത്തോടെ ജീവിക്കേണ്ടി വരും.
ഈ ‘ധായ് അഖർ പ്രേം’ ബിഹാർ ഗ്രൂപ്പിന്റെ പദയാത്ര ഒക്ടോബർ 14 ന് മോത്തിഹാരിയിൽ സമാപിക്കുമെന്നത് ശ്രദ്ധേയമാണ്, അതിനാൽ എല്ലാവരേയും സമാപന പരിപാടിയിലേക്ക് വരാൻ റിതേഷ് രഞ്ജൻ ക്ഷണിച്ചു. സമാപനത്തിൽ സാഹോദര്യത്തെക്കുറിച്ചും സമത്വത്തെക്കുറിച്ചുമാണ് സംസാരിക്കുകയെന്നും അവസാനമായി പ്രണയത്തെക്കുറിച്ചുമാണ് സംസാരിക്കുകയെന്ന് ബിഹാർ ഐപിടിഎയുടെ ആക്ടിംഗ് ജനറൽ സെക്രട്ടറി ഫിറോസ് അക്തർ ഖാൻ പറഞ്ഞു. ഇതിനുശേഷം പദയാത്ര മോത്തിഹാരി നഗരത്തിലെത്തി. 2023 ഒക്ടോബർ 14-ന് ഉച്ചയ്ക്ക് 2 മണിക്ക് ഗാന്ധി മ്യൂസിയം മോത്തിഹാരിയിലാണ് സമാപന ചടങ്ങ് സംഘടിപ്പിച്ചിരിക്കുന്നത്.
14 ഒക്ടോബർ 2023, ശനിയാഴ്ച
ഒക്ടോബർ 14-ന് പ്രഭാത് ഫേരിയോടെ ധായി അഖർ പ്രേം ജാഥ അരങ്ങേറി. രാവിലെ 07 മണി മുതൽ സംഘത്തിലെ എല്ലാ അംഗങ്ങളും നഗരത്തിന്റെ വിവിധ വഴികളിലൂടെ കടന്നുപോയി. ഗാന്ധിജിയുടെ പ്രവർത്തനങ്ങളുടെ സ്മാരകമാണ് മോത്തിഹാരി. ചമ്പാരൻ സത്യാഗ്രഹവുമായി ബന്ധപ്പെട്ട ഓർമ്മകൾ മാത്രമല്ല, ഇൻഡിഗോ കൃഷി ചെയ്യുന്ന കർഷകരുടെ വേദനയും സമരവും ഇവിടെയുണ്ട്. അതിനുശേഷം, സ്വാതന്ത്ര്യ സമരത്തിൽ ഗാന്ധിജി വഹിച്ച സുപ്രധാന പങ്കിന്റെ അവിസ്മരണീയ കേന്ദ്രമാണ് മോത്തിഹാരി. അദ്ദേഹത്തിന്റെ വിജയത്തിന്റെയും ബ്രിട്ടീഷ് സാമ്രാജ്യത്വത്തിൽ നിന്നുള്ള ഇന്ത്യയുടെ മോചനത്തിന്റെയും ജീവനുള്ള പ്രമാണം ഗ്രാമങ്ങളിലെല്ലാം ഗാന്ധിജിയുടെ പോരാട്ടങ്ങൾക്കൊപ്പം നടന്നിരുന്ന മോത്തിഹാരിയിലെ ജനങ്ങളാണ്. രാഷ്ട്രപിതാവ് മഹാത്മാഗാന്ധി ആരംഭിച്ച സത്യത്തെയും അഹിംസയെയും അടിസ്ഥാനമാക്കിയുള്ള ആദ്യത്തെ വിജയകരമായ സത്യാഗ്രഹമായിരുന്നു 1917-ലെ ചമ്പാരൻ സത്യാഗ്രഹം. ഈ സത്യാഗ്രഹത്തോടെ ഇന്ത്യൻ രാഷ്ട്രീയത്തിൽ ജാതി, വിഭാഗ, മത, ലിംഗ, പ്രാദേശിക വിവേചനങ്ങൾക്ക് സ്ഥാനമില്ലാത്ത ഗാന്ധിയുഗം ആരംഭിച്ചു.
ബീഹാറിലെ ‘ധായ് അഖർ പ്രേം’ സാംസ്കാരിക സംഘത്തിന് ഇന്ന് സമാപനം. 2023 ഒക്ടോബർ 07 ന് പട്ന റെയിൽവേ സ്റ്റേഷനിൽ പോയി ഗാന്ധിജിയുടെ പ്രതിമയിൽ പുഷ്പങ്ങൾ അർപ്പിച്ചാണ് ഈ സംഘം പട്നയിൽ നിന്ന് ആരംഭിച്ചത്. 1917 ഏപ്രിൽ 10 ന് കൊൽക്കത്തയിൽ നിന്ന് ചമ്പാരനിലേക്ക് പോകുമ്പോൾ ഗാന്ധിജി ആദ്യമായി പട്ന ജംഗ്ഷനിൽ (മുമ്പ് ബങ്കിപ്പൂർ ജംഗ്ഷൻ) എത്തിയതിനാൽ പട്ന റെയിൽവേ സ്റ്റേഷനിൽ നിന്നാണ് സംഘം ആരംഭിച്ചത്. മഹാത്മാഗാന്ധി, ബ്രിട്ടീഷ് ഭരണത്തിനെതിരെ നടത്തുന്ന ‘ഇൻഡിഗോ മൂവ്‌മെന്റിന്റെ’ മഹാനായ സ്വാതന്ത്ര്യ സമര സേനാനി രാജ്കുമാർ ശുക്ലയ്‌ക്കൊപ്പം 1917 ഏപ്രിൽ 10-ന് രാവിലെ പട്ന സ്റ്റേഷനിലെത്തി ഇൻഡിഗോ കൃഷിയുമായി ബന്ധപ്പെട്ട വസ്തുതകൾ കണ്ടെത്തുന്നതിനായി മുസാഫർപൂർ വഴി ചമ്പാരനിലേക്ക് പോയി. അദ്ദേഹത്തിന്റെ സ്മരണാർത്ഥം ബിഹാറിൽ ആരംഭിച്ച സംഘം പട്ന റെയിൽവേ സ്റ്റേഷൻ വഴി ഗാന്ധി മൈതാനത്തെത്തി ഭഗത് സിങ്ങിന്റെയും ഗാന്ധിജിയുടെയും പ്രതിമകളിൽ ഹാരമണിയിക്കുകയും ഗാന-സംഗീത-സംഭാഷണ പരിപാടിയും ഗാന്ധി മൈതാനിയിൽ അവതരിപ്പിച്ചു.
ഒക്ടോബർ 14ന് മോത്തിഹാരിയിൽ രാവിലെ പ്രഭാത് ഫേരിയിലാണ് സംഘം ആളുകളുമായി ബന്ധം സ്ഥാപിച്ചത്. ഗാന്ധിജിയുമായി ബന്ധപ്പെട്ട സ്ഥലങ്ങളിലൂടെ സഞ്ചരിച്ച് ഗാനസംഘത്തിലെ സുഹൃത്തുക്കൾ ഉച്ചയ്ക്ക് രണ്ടിന് സമാപന പരിപാടിക്കായി ഗാന്ധി മ്യൂസിയത്തിലേക്ക് മടങ്ങി.
ഈ ‘ധായ് അഖർ പ്രേം’ സാംസ്കാരിക സംഘം കാൽനടയാത്രക്കാർക്കെല്ലാം ഒട്ടേറെ പുതിയ പാഠങ്ങൾ നൽകി. ഈ യാത്ര എന്റെ രാജ്യത്തെ മനസ്സിലാക്കാനും അതിന്റെ ബഹുസംസ്‌കാരവും ബഹുഭാഷാ രൂപങ്ങളും കാണാനും മനസ്സിലാക്കാനും എന്നെ സഹായിച്ചു. വ്യത്യസ്ത സാഹചര്യങ്ങളിൽ നമ്മുടെ സമൂഹം എങ്ങനെ അതിജീവിക്കുന്നുവെന്നും ഏറ്റവും പ്രയാസകരമായ സമയങ്ങളിൽ പോലും അത് എങ്ങനെ ഐക്യം നിലനിർത്തുന്നുവെന്നും ഈ യാത്ര നമ്മെ പഠിപ്പിച്ചു.
ചമ്പാരന്റെ എല്ലാ ഭാഗങ്ങളിലും കസ്തൂർബയുണ്ട്, രാജ്കുമാർ ശുക്ലയുണ്ട്, ഗോരഖ് പ്രസാദുണ്ട്, ഷെയ്ഖ് ഗുലാമുണ്ട്, ലോംരാജ് സിംഗ് ഉണ്ട്, ഹരിവംശ് റായ് ഉണ്ട്, ശീതൾ റായി ഉണ്ട്, ധരണീധർ പ്രസാദുണ്ട്, രാമനവമി ബാബു ഉണ്ട്. അവിടെ ബതക്ക് മിയാൻ അൻസാരി. പരസ്പര ഐക്യവും സ്നേഹവും ഏറ്റവും വലിയ പോരാട്ടങ്ങളിൽ വിജയിക്കാൻ നമ്മെ സഹായിക്കുന്നു, അതേസമയം നമ്മുടെ അവിശ്വാസം, നമ്മുടെ വെറുപ്പ്, ആളുകൾക്കുള്ളിലെ അകൽച്ച എന്നിവ അവരെ ഭിന്നതയിലേക്ക് നയിക്കുമെന്ന് ചമ്പാരനിലെ ഗാന്ധി-സത്യഗ്രഹം മറ്റൊരു പാഠം പഠിപ്പിച്ചു. 1947 ൽ, ഏകദേശം 13 ദശലക്ഷം ആളുകൾ ഭവനരഹിതരായി, ആയിരക്കണക്കിന് കൊലപാതകങ്ങൾ നടന്നു, സ്ത്രീകൾ ബലാത്സംഗം ചെയ്യപ്പെട്ടു. രാജ്യത്തിന് ഈ ഭീകരതയിലൂടെ കടന്നുപോകേണ്ടിവന്നു. ബ്രിട്ടീഷ് സാമ്രാജ്യത്വത്തെ ജനങ്ങൾ പരാജയപ്പെടുത്തിയ ഐക്യം, എന്നാൽ അവരുടെ സ്വാർത്ഥതയും വെറുപ്പും കാരണം അവർ സ്വന്തം ജനതയോട് തോറ്റു. ചമ്പാരൻ സത്യാഗ്രഹത്തിന്റെ പാഠം ഇതാണ്, സംഘത്തിൽ ഉൾപ്പെട്ട സഖാക്കൾ ആന്തരികവൽക്കരിക്കുക മാത്രമല്ല പാഠം പഠിക്കുകയും ചെയ്തു. നമ്മുടെ ഐക്യം, നമ്മുടെ സ്നേഹമാണ് നമ്മുടെ ശക്തി. ലോകം യുദ്ധം കൊണ്ടല്ല ജയിക്കുന്നത്, ചമ്പാരന്റെയും ഗാന്ധിജിയുടെയും ഏറ്റവും വലിയ സന്ദേശം ഇതായിരുന്നു, പുതിയ ഗ്രൂപ്പുകളിൽ ചേരാനുള്ള ആത്മവിശ്വാസത്തോടെ സംഘത്തിലെ സഖാക്കൾ മടങ്ങുകയായിരുന്നു.
കവിത, പാട്ട്, സംഗീതം, സംഭാഷണം എന്നിവയിലൂടെ യാത്രയിൽ ‘ധായ് അഖർ പ്രേം’ സംഘം ജനസമ്പർക്കം പുലർത്തിയതായി സമാപന പരിപാടി ഉദ്ഘാടനം ചെയ്തുകൊണ്ട് ബീഹാർ ഐപിടിഎ ആക്ടിംഗ് ജനറൽ സെക്രട്ടറി ഫിറോസ് അഷ്‌റഫ് ഖാൻ പറഞ്ഞു.ഈ പദയാത്രയുടെ സമാപന പരിപാടിയിലേക്ക് നിങ്ങളെ ഏവരെയും സ്വാഗതം ചെയ്യുന്നു. സ്നേഹവും സൗഹാർദവും സൗഹാർദവും നിലനിറുത്താൻ മതേതര ചിന്താഗതിയുള്ള വിവിധ സംഘടനകൾ ഒരുമിച്ച് ഈ യാത്ര നടത്തി. ഇന്നും കർഷകരുടെ പ്രശ്‌നങ്ങൾ അതേപടി നിലനിൽക്കുന്നുണ്ടെന്ന് ഈ സന്ദർശനത്തിലൂടെ ഞങ്ങൾ തിരിച്ചറിഞ്ഞു. സർക്കാരുകൾ കർഷകരുടെ താൽപര്യങ്ങൾ ശ്രദ്ധിക്കുന്നില്ല, അവർ നടിക്കുക മാത്രമാണ് ചെയ്യുന്നത്. അവരുടെ പേരിൽ തീരുമാനിക്കുന്ന പരിപാടികൾ, അല്ലെങ്കിൽ അവരുടെ ആനുകൂല്യത്തിന്റെ പേരിൽ ഉണ്ടാക്കുന്ന നയങ്ങൾ, ഇടനിലക്കാർ തിന്നുതീർക്കുന്നു. സർക്കാരുകളും അവരുടെ ഉദ്യോഗസ്ഥരും ഇടനിലക്കാരും എല്ലാം ആ കൊള്ളയിൽ പങ്കാളികളാണ്.
ധായി അഖർ പ്രേം പദയാത്രയുടെ പ്രാദേശിക കോ-ഓർഡിനേറ്ററായ അമർ ജി യാത്ര വിജയിപ്പിക്കാൻ അക്ഷീണം പ്രയത്നിച്ചു. സ്ഥിരം യാത്രക്കാരെ ആദരിച്ചുകൊണ്ട് അദ്ദേഹം സംസാരിച്ചു, ‘ചമ്പാരൻ ദേശം തിരഞ്ഞെടുക്കാൻ നിങ്ങൾ എടുത്ത തീരുമാനത്തിന് ചമ്പാരൻ ജനതയുടെ പേരിൽ ഞങ്ങൾ നിങ്ങളെ അഭിനന്ദിക്കുന്നു. ഈ രാജ്യത്ത് ഇത്തരത്തിൽ വിഷലിപ്തമായ അന്തരീക്ഷം സൃഷ്ടിക്കപ്പെടുമ്പോൾ, ഗാന്ധിജിയുടെ പാത പിന്തുടരാനുള്ള നിങ്ങളുടെ തീരുമാനം സ്വാഗതാർഹമാണ്. നിങ്ങൾ ആ സ്ഥലങ്ങളെല്ലാം സന്ദർശിക്കുകയും ആളുകളെ കാണുകയും ആ ചരിത്രപുരുഷന്മാരുടെ ഗ്രാമങ്ങൾ സന്ദർശിക്കുകയും ആ വിപ്ലവകാരികളെ അനുസ്മരിക്കുകയും ചെയ്തു, ഇതിന് ഞങ്ങൾ നിങ്ങളോട് നന്ദിയുള്ളവരാണ്.’ അതിനുശേഷം അദ്ദേഹം മനോജ് കുമാർ, രാമശ്രയ് ബാബു, ശംഭു സാഹ്നി, ദിഗ്വിജയ് സിംഗ് എന്നിവരോടൊപ്പം ആ ആളുകളെയെല്ലാം കണ്ടു. വഴിയിൽ യാത്രക്കാർക്ക് താമസ സൗകര്യമോ ഭക്ഷണമോ ഏർപ്പാടാക്കിയവർക്ക് നന്ദി. യോഗി മാഞ്ചി, ഗാംഗിയ ദേവി, വിനോദ് ബാബു, മങ്കേശ്വർ ജി, വിനയ് കുമാർ ജി എന്നിവരെല്ലാം ഈ യാത്ര വിജയകരമാക്കുന്നതിൽ സജീവമായ പങ്കുവഹിച്ചതിന് അദ്ദേഹം നന്ദി പറഞ്ഞു.
ഉച്ചയ്ക്ക് 02 മണിക്ക് ആരംഭിച്ച സമാപന ചടങ്ങിൽ സംഘത്തിന്റെ സഹയാത്രികർക്കൊപ്പം നഗരത്തിലെ നിരവധി ആളുകൾ പങ്കെടുത്തു. സമാപന ചടങ്ങിന് മുന്നോടിയായി മാർച്ച് നടത്തുന്നതിനിടെ സംഘം ഗാന്ധി മ്യൂസിയത്തിലെത്തി. അതിനുശേഷം അവിടെയുള്ള സ്റ്റേജിൽ കലാകാരന്മാർ അവരുടെ പരിപാടി അവതരിപ്പിച്ചു.
എല്ലാ സഹയാത്രികർക്കും ഒപ്പം അവതരിപ്പിച്ച ആദ്യ ഗാനം, ‘ഹം ഹേ ഇസ്കെ മാലിക് ഹിന്ദുസ്ഥാൻ ഹമാരാ’. അടുത്ത അവതരണം, ‘രഘുപതി രാഘവ് രാജാറാം, പതിത് പവൻ സീതാറാം, തിൻ കതിയ ലെലേബ പർണവ റാം റാം ഹരേ ഹരേ, ദൂബി ഗലേ സബേരേ കിസൻവാ റാം റാം ഹരേ ഹരേ, രഘുപതി രാഘവ് രാജാറാം, പതിത് പാവൻ സീതാറാം, വൈഷ്ണവ് ജാൻ തോ തേനേ ക. ‘ . ‘ഞാൻ ഗംഗയെക്കൊണ്ട് സത്യം ചെയ്യുന്നു, യമുനയെക്കൊണ്ട് സത്യം ചെയ്യുന്നു, ഈ തുണി മാറും, നീ സ്വയം മാറൂ, നീ സ്വയം മാറും, അപ്പോൾ ഈ ലോകം മാറും’ എന്നായിരുന്നു മൂന്നാമത്തെ അവതരണം.
അതിനുശേഷം, സോഷ്യൽ ഓർഗനൈസേഷൻ ആക്ഷൻ എയ്ഡിന്റെ ശരദ് കുമാരി ജി, തന്റെ കാഴ്ചപ്പാടുകൾ അവതരിപ്പിക്കുമ്പോൾ പറഞ്ഞു, ‘എല്ലാ കാൽനടയാത്രക്കാരെയും ഞാൻ അഭിനന്ദിക്കുന്നു. ഇപ്പോൾ ലോകമെമ്പാടും സഹിഷ്ണുത കുറഞ്ഞുവരികയാണ്. വികസനത്തിന്റെ പേരിൽ വിവേചനം സൃഷ്ടിക്കുന്ന രീതി രാജ്യത്തിന് അത്യന്തം അപകടകരമാണ്.’ കതിഹാർ കോളജ് പ്രിൻസിപ്പൽ ചന്ദന ഝാ ശരദ് കുമാരി ജിയെ ബാഗും തൂവാലയും നൽകി ആദരിച്ചു. കൂടാതെ രാമായൺ സിംഗ്, ഹമീദ് റാസ, ഭരത് റായ് എന്നിവരെയും ചന്ദന ഝാ ആദരിച്ചു.
റിതേഷ് രഞ്ജൻ പരിപാടി മുന്നോട്ട് കൊണ്ടുപോയി. നൃത്താവതരണം നടന്നു. രാജേന്ദ്രപ്രസാദിന്റെ ‘ഖാദിയാ പഹിൻ കേ ഓ ബാപ്പു ഖാദിയാ പാഹിൻ കേ’ എന്ന ഗാനമായിരുന്നു അടുത്ത അവതരണം. ലിഹൽ ദേശ്വാ കെ അജാദിയാ ബാപ്പു ഖാദിയാ പഹീൻ കേ.’ ലക്ഷ്മി പ്രസാദ് യാദവ് ‘ബധേ ചലോ ജവാൻ തും ബധേ ചലോ, ബധേ ചലോ’ എന്ന ഗാനം അവതരിപ്പിച്ചു, അതിനുശേഷം മറ്റൊരു ഗാനം ആലപിച്ചു. കേ ധർ ബെഹേല’.
‘ധായ് അഖർ പ്രേം’ എന്ന് പറയേണ്ട ആവശ്യമെന്താണ് എന്ന ചോദ്യമാണ് ലഖ്‌നൗവിൽ നിന്നെത്തിയ സാമൂഹിക പ്രവർത്തകൻ നസിറുദ്ദീൻ ഉന്നയിച്ചത്. എന്തിനാണ് ഇങ്ങനെയൊരു സംഘത്തോടൊപ്പം യാത്ര ചെയ്യേണ്ടി വരുന്നത്? എല്ലാത്തിനുമുപരി, ഇതിന്റെ ആവശ്യകത എന്താണ്? സ്നേഹവും സഹകരണവും നമ്മുടെ ജീവിതത്തിൽ നിന്ന് അപ്രത്യക്ഷമാകുകയാണോ? സമൂഹത്തിൽ പൊരുത്തക്കേടുകൾ വർദ്ധിക്കുന്നുണ്ടോ? ഇന്ന് മാധ്യമങ്ങൾ പൂർണ്ണമായും വിദ്വേഷം പ്രചരിപ്പിക്കാൻ പ്രവർത്തിക്കുന്നു. വെറുപ്പിന്റെ ഭാഷയാണ് അദ്ദേഹം പഠിപ്പിക്കുന്നത്. വെറുപ്പ് മാത്രമാണ് സൃഷ്ടിക്കപ്പെടുന്നത്. നമ്മുടെ ജീവിതത്തിലെ സാഹോദര്യത്തെയും സ്നേഹത്തെയും ഒരു ഗൂഢാലോചനയായി ഇല്ലാതാക്കാനാണ് സോഷ്യൽ മീഡിയ ശ്രമിക്കുന്നത്. ‘ധായ് അഖർ പ്രേം’ എന്ന ഈ സംഘം ആളുകൾക്കിടയിൽ സ്നേഹം സൃഷ്ടിക്കാൻ ശ്രമിക്കുന്നു. ബാപ്പുവിന്റെ പാത പിന്തുടരാനാണ് ഞങ്ങൾ ശ്രമിക്കുന്നത്.
അടുത്ത അവതരണമായി മനോജ് സ്കിറ്റ് അവതരിപ്പിച്ചു. ഗാന്ധി മ്യൂസിയം സെക്രട്ടറി ബ്രജ്കിഷോർ ജി, ജസൗലി പട്ടിയിൽ പരസ്നാഥ് സിങ്, ഡോ.പർവേസ് എന്നിവരെ ആദരിച്ചു. ഗാന്ധിജിയുടെ ആശയങ്ങൾ ജനങ്ങളിലേക്കെത്തിക്കുന്നതിൽ വിവരണാതീതമായ പ്രവർത്തനം നടത്തിയ സംഘത്തിലെ എല്ലാ സഹപ്രവർത്തകർക്കും ബ്രജ്കിഷോർ ജി നന്ദി രേഖപ്പെടുത്തി. രാജൻകുമാറിന്റെ ‘ഭഗത് സിങ്’ എന്ന നാടകമായിരുന്നു അടുത്ത ഏകാംഗ അവതരണം. ഇതിൽ ഭഗത് സിംഗിന്റെ അവസാനത്തെ കത്ത് എകാഗ നാടകമായി അവതരിപ്പിച്ചു. ഇന്ന് വെറുപ്പിന്റെയും അക്രമത്തിന്റെയും കാലത്ത് ഗാന്ധിജിക്ക് മാത്രമേ നമ്മുടെ വഴികാട്ടിയാകാൻ കഴിയൂ എന്ന് അഖിലേശ്വർ റാം തന്റെ പ്രസംഗത്തിൽ പറഞ്ഞു. തങ്ങളുടെ ആശയങ്ങൾ ജനങ്ങളിലേക്കെത്തിച്ച ഗ്രൂപ്പിലെ സഹപ്രവർത്തകർക്ക് അഭിനന്ദനങ്ങൾ. തന്നുകുമാരിയും സുഹൃത്തുക്കളും ചേർന്നാണ് ‘കിസാൻ നൃത്യ’ അവതരിപ്പിച്ചത്, അതിലെ വരികൾ ‘ദുനിയ കായം ബാ കിസാൻ ഭയ്യാ, ദുനിയാ കായം ബാ കിസാൻ സേ’.
ഇതിന് പിന്നാലെയാണ് ശൈലേന്ദ്രകുമാറിനെ സംഭാഷണത്തിന് വിളിച്ചത്. ഭഗത് സിംഗിന്റെ ജന്മദിനത്തിൽ ആരംഭിച്ച ഈ ‘ധായ് അഖർ പ്രേം’ പദയാത്ര മഹാത്മാഗാന്ധിയുടെ രക്തസാക്ഷിത്വ ദിനത്തിൽ അവസാനിക്കുമെന്നും അദ്ദേഹം പറഞ്ഞു. മതേതര ഇന്ത്യയാണ് ഇരുവരും സ്വപ്നം കണ്ടത്. അക്രമവും വിദ്വേഷവും കൊണ്ട് രാജ്യം ആക്രമിക്കപ്പെടുമ്പോഴെല്ലാം നമ്മൾ ഇരുവരെയും ഓർക്കും. സ്നേഹവും അഹിംസയുമാണ് മനുഷ്യനെ ധീരനാക്കുന്നത്. അക്രമം ഭീരുക്കളുടെ ഉപകരണമാണ്. ഗാന്ധിയാണ് ഇന്ത്യയുടെ ധാർമ്മിക അധികാരം. വിപണി നിങ്ങളെ നയിക്കുന്നു, ഗാന്ധി നിങ്ങൾക്ക് പ്രതീക്ഷ നൽകുന്നു.
കപില ജി, അനിത നിധി, കപിലേശ്വർ ജി എന്നിവരെ വേദിയിലേക്ക് ക്ഷണിച്ചുകൊണ്ട് ആദരിച്ചു. തുടർന്ന് കർഷകന്റെ ദുരിതങ്ങൾ കേന്ദ്രീകരിച്ചുള്ള പാവ നൃത്തം അവതരിപ്പിച്ചു. ‘ഭയ്യാ രേ ഭയ്യാ, ഞങ്ങൾ വെറും കർഷകർ, ഞങ്ങളുടെ മകൻ വിശക്കുന്നു, സൂതേ രേ റാം’ എന്നായിരുന്നു വാക്കുകൾ. തുടർന്ന് ഛത്തീസ്ഗഡിലെ നാച്ച-ഗമ്മത് നാടൻ ശൈലിയെ അടിസ്ഥാനമാക്കിയുള്ള നാടകം അവതരിപ്പിച്ചു. നിസാർ അലിയും ദേവനാരായണ് സാഹുവും ഛത്തീസ്ഗഢിലെ റായ്പൂരിൽ നിന്നാണ് വന്നത്. മാർച്ചിലുടനീളം അദ്ദേഹം സംഘത്തോടൊപ്പം നിന്നു. ഈ നാടകത്തിലൂടെ അദ്ദേഹം ഗാന്ധിജിയുടെ മൂല്യങ്ങൾ പ്രചരിപ്പിക്കാൻ ശ്രമിച്ചു. ഇതോടൊപ്പം ഭഗത് സിംഗിന്റെ തത്വങ്ങളും നാടകത്തിലൂടെ പ്രസിദ്ധീകരിക്കപ്പെട്ടു. ഇടയ്ക്ക് കബീറിന്റെയും റഹീമിന്റെയും വരികളും ആദം ഗോണ്ട്വിയുടെ ഗസലുകളും വായിച്ചുകൊണ്ടിരുന്നു. ജീവൻ യദു രാഹിയുടെ ‘രഹോൻ പർ ഗുലാം ഹമാരി ഭുഖ് നഹി ഹോ പൈഗേ’ എന്ന ഗാനത്തോടെ നാടകം അവസാനിച്ചു. ‘ധായ് അഖർ പ്രേം കേ പഠാനെ ഔർ പധാനേ ആയേ ഹേ’ എന്ന ഗാനമായിരുന്നു സമാപന ചടങ്ങിലെ അവസാന പരിപാടി. ഇന്ത്യയിൽ നിന്ന് വിദ്വേഷത്തിന്റെ എല്ലാ കറകളും നീക്കം ചെയ്യാനാണ് ഞങ്ങൾ വന്നത്.
അവസാനം മങ്കേശ്വര് പാണ്ഡെ നന്ദി പറഞ്ഞു. മുക്കാല് മണിക്കൂറോളം നീണ്ടുനിന്ന വിജയകരമായ പരിപാടിക്ക് ശേഷമാണ് സംഘത്തിന്റെ ജാഥ സമാപിച്ചത്. അടുത്ത സ്റ്റോപ്പിൽ കാണാമെന്ന വാക്ക് നൽകി സുഹൃത്തുക്കളെല്ലാം പരസ്പരം കണ്ടു പിരിഞ്ഞു.
ഈ യാത്രയുടെ പങ്കാളി സംഘടനകളിൽ ഭാരതീയ ജൻ നാട്യ സംഘ് IPTA ബീഹാർ, ഭാരതീയ ജൻ വിക്ലാങ് സംഘ് മോത്തിഹാരി, ബീഹാർ മഹിളാ സമാജ്, ദളിത് അധികാര് മഞ്ച് പട്ന, ഐഡിയ മോത്തിഹാരി, ജൻ സംസ്‌കൃതി മഞ്ച് ബീഹാർ, ജൻവാദി റൈറ്റേഴ്‌സ് അസോസിയേഷൻ ബിഹാർ, കൃശാഖ് വികാസ് സമിതി മോതി എന്നിവ ഉൾപ്പെടുന്നു. മഹാത്മാഗാന്ധി ലോംരാജ് സിംഗ് ലൈബ്രറി പാട്ടി ജസൗലി, പ്രോഗ്രസീവ് റൈറ്റേഴ്‌സ് അസോസിയേഷൻ ബിഹാർ, സീതാറാം ആശ്രമം ബിഹ്ത പട്ന, പ്രേരണ (പീപ്പിൾസ് കൾച്ചറൽ ഫ്രണ്ട്) എന്നിവ പ്രമുഖരാണ്.
മഹാത്മാഗാന്ധി സിന്ദാബാദ് !
ഭഗത് സിംഗ് സിന്ദാബാദ്!
ഇന്ത്യയുടെ സംയുക്ത സാംസ്കാരിക ഐക്യം നീണാൾ വാഴട്ടെ!
(സത്യേന്ദ്രകുമാർ ധായി അഖർ പ്രേം ബീഹാർ സംസ്ഥാന സാംസ്കാരിക പദയാത്രയുടെ പ്രതിദിന റിപ്പോർട്ട് തയ്യാറാക്കുകയായിരുന്നു, ഫോട്ടോകളും വീഡിയോകളും നൽകിയത് ദിനേശ് ശർമ്മയും നിസാർ അലിയുമാണ്. ഇത് സമാഹരിച്ചത് ഉഷ ആത്‌നെയാണ്)
പരിഭാഷ: പ്രശാന്ത് പ്രഭാകരൻ